Урок «Главные члены предложения»

Гом урок 5 «Д» къласы ирон ӕвзагӕй

Урочы темӕ «Балц сæйраг уæнгты бæстæмæ»

 Грамматиконтемæ:«Балцсæйрагуæнгтыбæстæмæ».

 Хъомыладонтемӕ:«Мадæлонæвзагмады ад кæны»

Нысантæ: 1. Хъуыдыйадысæйрагуæнгтæйрацыдæрмæгсфæлхаткæнынæмӕбафидаркæнын.

2. Фæхъæздыгдæркæнынскъоладзаутыдзырдуат,бакусындзургæныхасырæзтыл.

3. Разæнгардсæкæнынмадæлонæвзагахуыркæнынмæ.

Урочы фæлгонц: компьютер,презентаци,дзырдуæттӕ, фæйнæг.

Урочы эпиграф: Кæдзæххылдиссагзæгъæнистæмæйис, уæдуый у дзырд.

Лев Успенский.

Урочы цыд:

- Уæ бон хорз, сывæллæттæ, æмæнæмæгасцæут, нæзынаргъуазджытæ.

Сывæллæттæ, раттæм-макæрæдзийæн салам, нæзæрдæйыуагравдисгæйæ: бахудæмнæуазджытæм, кæрæдзимæ, стæймæнмæдæр.

- Ӕвæдза, дунедзаг у алы диссæгтæй. Ӕмæуыцыдиссæгты ‘хсæн мах нæхъус нал дарæмæппæтыстырдæрдиссагмæ – не ‘взагмæ. Адæмыæвзаг у, æмбалкæмæннæй, ахæмцарциатыдиссаг. Уæцæстытылмаауайынкæнут, зæххыкъорийылцæрæгадæмыæнææвзагæй. Ахуыргæндæтæтынграджыæрцыдыстыахæмхатдзæгмæ, æмææрмæстæвзаджыфæрцыадæймаграхицæнцæрæгойты ‘хсæнæйæмæсхызтэволюцийытæккæуæлдæркъæпхæнмæ.

Ӕвзаг у тынгхъæздыг алы фæзындтæй, æмæнæфæндид, цæмæйсæпайдакæнынбазонæм, цæмæй не ‘взагуааивæмæраст.

Ӕзуæабонхонынбалцы. Фæндыуæбалцыацæуын?Ӕрмæсткæдæм, уыйуыннæмахъæркæнын –хъуамæйæуæхæдæгбазонат.

Ныртæккæмæнæацыдзырдбыды мах сæххæсткæндзыстæмæмæнын, чи зоны, уыйфеххуысуыдзæндуарбакæнынæн.

Дзырдбыд «Ссарæмбæхстдзырд»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Рафтыдтасыфтæр. 1сл.

Мæхæсснагкуы нал фæразон, уæдæйрайдайдзынан… 2сл.

Нанайысæрылалкæддæрбаствæййы… 3сл.

Цъиутæ алы райсомцы ми фæкæнынц? 4сл.

Уалдзыгонхурмæуайтагъдатайы 5сл.

Чызгцы ми кæны? 6сл.

Хуыцаусæраттаадæмæнуынынæн 7сл.

-Тынграст.Абоннæ урочы темæ у «Хъуыдыйадысæйрагуæнгтæ». (Слайд- дуар)Нæдуарбайгомис. Базыдтатæй, кæдæмуæхонын, уый.

-Уæдæцыхонæмхъуыдыйадысæйрагуæнгтæ, цавæрдыууæкъордылдихкæнынц?

 

1.Хъуыдыйадымидæгистыфæрстытæндзуаппцыдзырдтæ кæнæдзырдыкордтæфæдæттынц, уыдонхонæмхъуыдыйадыуæнгтæ.

2. Хъуыдыйадыуæнгтæдихкæнынцдыууæкъордыл:сæйрагæмæфæрссаг.

- Балцы мах æмбырдкæндзыстæм алы «сусæгдзинæдтæ», кæцытæнæнæдарддæрыцардыæнæмæнгбахъæудзысты. Ӕрмæст мах хъуамæуæмкæрæдзиимæхæлар, сæрæн, къæрцхъус, æмæнынуæдбирæбантысдзæн. Балцыкæрон та алчидæрскæндзæнхатдзæгйæкуыстæн.

Уæдæуалфыццаджыдæрнæбалцынымæцафыссæм, стæйтемæ. (Скъоладзаузæгъынымæц, къуырийы бон).

Ӕз та билетты кой бакæнон. (Уары сын сыфтæ-билеттæалыхуызонхæстимæ)

Нæбилеттæстынæкъухты, абадтыстæмуæдæнæпоездыæмæарастстæм!

(Слайд - поезд)

Мæнæфыццагстанцæмææрбахæццæстæм.

1æрлæууæн«Сæйрагуæнгтыбæстæ»

Æркæсутманывмæ, цыуынутнывы, цавæр у нæфæз?

-Бæлæстæ, лæппу, дон, кæрдæг, мигæтæСыв. радыгай)

- Тынграстдзырдтæйспайдакодтат. Куыдхуыйнынцдзырдтæ:бæлæстæ, лæппу, дон, кæрдæг?

- Уыдонсæйрæттæсты.

Æркæсутманоджынывмæ, цымадзыуынут?

Хуркæсы, дон цæуы, сыфтæфæбурсты, лæппу кусы.

Уыдонзæгъинæгтæсты.

Сæмбырдкæнутдзырдтæ, цæмæйдзыхъуыдыйадрауайа.

Нæмадæлонæвзаг у нæзæрдæ.

- Куыдкæсын, афтæмæйуе ‘ппæт фаг активон не стут, чи зоны, чидæртææфсæрмыдæркæнынц.

2æрлæууæн «Сæйрæттыкъох»

- Цомутуæртæуыцыбæлæсты ‘рдæм. Ай та цы ран у цымæ?

- Ӕзæйзонын. Сæйрæттыкъохмææрбацыдыстæм.

Билетты

Ссарут тексты сæйрæттæ.

Фæззæг.

Фæциссæрд. Æрдзйæцъæх-цъæхиддарæсаивта. Цъиутæтæхынрайдыдтойхъармбæстæм. Хъæддагцæрæгойтæсæхицæнзымæгмæхоллагцæттæкæнынц.

Адæмбыдыртæйсистойхъæздыгтыллæг. Халсартææиæдыргътæйдзагстыдыргъдæттææмæцæхæрадæттæ. Кæритæйлæууынцхъæдындзтæ, цæхæратæ, нурытæ, булчъытæ. Бæлæстыцæнгтææрзæбулстыдыргътыуæзæй.

Сæмбырдкæнутдзырдтæ, цæмæйдзыхъуыдыйадрауайа.

Мадæлонæвзагмады ад кæны.

- Ӕнхъæлдæн, æмæфæллайынрайдыдтат. Ахъазæм-мауæдæиучысыл.

(Релаксаци)

Фыдæнæнтæ

Галиукъух – рахизкъух

Галиукъах – рахизкъах

Ӕзуæлæмæ – мах дæлæмæ

Ӕзфæстæмæ – мах та размæ

Рахизырдæм – галиуырдæм

Цæйæрбадæм – ныр та сыстæм

Цæстæрæхгæн – байгомæйкæн

Цæсгомамбæхс – равдис-майæ

Ӕзмæстыдæн – мах та хъæлдзæг!

- Тынгсæрæнстут, уæцæрæнбонбирæ! Бафæллайынмæкодтат, уæддæрмынсайыннæбакуымдтат.

Фæлæнæдарддæрцæуынхъæуы.Мæнæцыæнахуырранмææрбахæццæстæм! Æркæсутманывмæ, цыдзыуынут?

Бакæсæм-манывмæ, цыуынутнывты, цы ми кæныалчидæр?

(Ахуыргæнæг худы) – Кæмстæм, уыйбамбæрстат?

О, зæгъинæгтыфæзы

3æрлæууæн «Зæгъинæгтыфæз»

БИЛЕТТЫ

Кæронмæныффыссутхъуыдыйад, зæгъинæгтæфысгæйæ.

ХетӕгкатыКъоста «Ӕррафыййау»

Раджыхохыцъуппæйкасти

Иуæррафыййау,

Мигъæнгомйæбыныбадти,

Урсцагъдкъуымбилау.

Бахъазыддынæмйæзæрдæ, –

Тæккæбылгæрон,

Дурылавæрдтайæкъæхтæ:

“Агæппæмкæнон, –

Загъта, – фосуаламмæсæрмæ

Хизæдуæзæгыл,

Æзфæхуысдзынæнизæрмæ

Уыцыбæмбæгыл...”

Дардылйеуæнгтæфæхаста, –

Гъопп! – зæгъгæ, йæхи

Пуртийызыввыттфæласта...

Лæгныххæррæгъ и!

Сæмбырдкæнутдзырдтæ, цæмæйдзыхъуыдыйадрауайа.

Мадæлонæвзаг – æвзæгтысæр.

Рефлекси.

- Ныр та сымахзæгъутуæхъуыдытæнæабоныбалцытыххæй. Табуафси.

- Абонæзбазыдтон, куыдтынгæххуысстымæнæнме ‘взаджысинонимтæ, цæмæйуыцыиуæмбарынадалыхуызондзырдтæйзæгъон.

-Мæнæнмæзæрдæмæфæцыдисантонимтæйхъазт: уыдоныфæрцынæ бон у алыхуызонныхмæвæрдæнкъарæнтæравдисын.

-Ӕз та омонимтыцадыиучысылфæтарсттæн:растсæкуынæпайдакæнай, уæдæфсæрмыйыаныгъуылдзынæ.

- Мæнмæдæрзынгомауфæкастыстыомонимтæ, фæлæсинонимтæ, антонимтыруаджыбирæфæхъæздыгдæркодтонмæлексикæ.

- Мæнæн тамæзæрдæмæтынгфæцыдисфизминуткæ: бахъæлдзæгстæм, стæй не уæнгтæаивæзтам.

-Уæдтынгзынкæмæнуыдинæбалцырæстæг, чибафæллади, чистыхстиæмæфæтарсти, ахæмтæис не ‘хсæн?

– Нæй.

– Тынг разы уæдæнабон, хорзбакуыстатиууылдæр, фæлææппæтыактивондæруыдис (уыдысты) … , æмæ сын (йын) æвæрынфондз(тæ).

Хуыздæрдзуæппытæлæвæрдта(ой)… æмæ сын (йын) æвæрынфондз(тæ).

Растдæрйæхъуыдытæдзырдта(ой …, æмæ сын (йын) æвæрынфондз(тæ).

Хъуыдыджын, æххæстæрдзуæппытæуыдис… æмæ сын (йын) æвæрынфондз(тæ).

Чысылкъуыхцытæкодта(ой)…, æмæ сын (йын) æвæрынцыппар(тæ).

Хӕдзармӕкуыст. Ныр та хæдзармæкуыбацæуат, уæдуæзæрдылнæбалцæрлæууынкæнут, æмæуæмысинæгтæцыбырæйныффыссутуӕтетрӕдты.

– Стырбузныгуæдæн, фæндарасткæнут!