Урок литературы в 9 кл.Ахмедхан Абу-Бакар "Даргинские девушки"

Учитель: Алибекова П.А.

Г1. Абу-Бакарла«Даргала рурсби повестьла ца дарсла анализ дураберк1ни».

Дарсла тема: « Даргала рурсби» (Насиба)

Дарсла мурад:

Дурх1нази саркъахъили буч1нила бурсидешуни даимдарни.

Повестьла тема ва беке маг1на гьаргдарии.

Бяркъла мурад:

Геройтала образуни гьаргдарни, идала баркьудлумачила бурни

Дагьиста хьунул адамла ях1-ламус, илдала кьадри.

Чебаъла г1яг1ниахъала:

Столла чедиб «Дагъиста искусство» бик1уси жуз.

«Пат1имат – Жамавла мерлар» бик1уси сюжетла сурат( ученикунани барибси)

Бархбас:

Дагъиста хьунул адам гьанна ва гьалар, илала г1ямрула кьисмат.

1 . Хъули х1янчи ахтардибарни: «Насиба» или у кабатурси цаибил бек1 ахтарулбирулра. Белч1унти, х1ебелч1унти ученикуни белгибирулра. Х1ебелч1унтази белчахъес замана чебиахъулра. Х1ебелч1унтас гьачам к1илаби кадатес гьалакарик1ули ах1енра, г1ур гьак1лис белч1ахъес маслиг1ятбирулра, белч1ес чараагарси биъни иргъахъулра.

2 . Х1ергъибти дугьбачил, мераначил х1янчи.

Арбякьунси дарсличир хъардарибти дугьби хьардиулра, имц1али адамла г1ямруличир дархдасунти диалли предложенияби цаладирхъяхъулра, тетрадунази лук1ахъулра. Даргала литературала тетрадунази делк1унти ахтардидирулра.

3 . Дек1арбирули (выборочно) буч1ни. Дурх1нази дуч1ахъулра ишдугъунтимерани:

А) Савлила чебаъ сипатбируси мер

Б) Насибаласипат, сурат

В) Насибава Рита (Риталабаркьудлумачилаваилала х1урматличина буруси мер). Ил белч1и г1ергъи дурх1нази бурулра: «Дагъистайзирдахъалмиллатунилерниличила, гьарилласаби бег1ти мез, культура, тарихдиъниличила. ЖявлилзаманабаилисабиДагъистамиллатлебсибиънибагьес, нушалахалкьани дек1ар-дек1арти мезаначил гъайбик1улихьалли, нушацамиллатсарра. Улкализирдузахъутимезанигъат1ира гьаладях1 дашахъес х1яжатбиркур. Миллатнушалахалкьладавласаби, нуша гьаладях1 дашахъуси г1иниз саби.

Вег1лагъунасабимиллат цах1иллара, ил убях1бирес, х1урматагарбирес г1яг1нидеш лебси ах1ен. Вайти – г1ях1ти я миллат, я мез дирути ах1ен.

4 . Суалтасжавабти.

Чис се г1ях1бизурал, сен, селичибли г1ях1бизурал гьариллизибурахъни. К1инайс ишдигъунтисуалтихьардиулра:

У.- Секьяйдаваселичил бех1бирхьули цабил бек1?

Д.- Савлилачебаъсинатбирниличил.

У- Чичилабуулиилаб?

Д- Насибачила.

У.- Се у бедибсиринушани ил бек1лис?

Д.-Насиба

У.- Сен?

Д.- Лебил бек1 Насибачила гъайбик1ух1ели.

У.- ЧинабчебиахъулиНасибаласипат? Селизиб?

Д.- Дях1имц1алализиб (дях1имц1айзиб)

У.- Чи сари Насибалаюлдашрурси?

Д.- Рита?

У.- Чи сари ил? Чинарад рак1ибси?

Д.- Урус, Россиялизирад рак1ибси сари.

У.- Иличила себаладая х1ушани? Сегъунарурси сари ил? Сен адамтаниилалахаласи х1урмат бирусири?

Д.- Рархьличекаризурли, г1ях1ли х1янчи бирнибагьандан, дигиличил ил гъайрик1ни багьандан.

Нуниурусрурсилабаркьудиличилачеимц1абирулра: «Дубурлаадамтас Рита г1ях1ризур, ил урусрурсириалра, адамтачилралрикибси сари, илиниадамла х1урматбарес балули сари. Илала урк1и изулисабихъябштас, г1ях1деш баресмурталра х1ядурси, дугелира – х1ерелира сунела х1янчиличи чекаризурси,г1ялумх1еризурси риънилизибсаби. Царх1ил шайчирад малх1ямси урк1ила рег1 адам сари, дях1, гъай (мез) дигести сари. Х1ера, ил багьанданилинихалкьла х1урмат сархиб.Суненибируси х1янчи дигахъусиадам сари, чекаризурлирузули сари.

Г1ямрулизиб талих1 баргескьасаназир сари?

У.- Х1ушала пикри х1ясибли, Насиба чум дусриубси? Школализирашулив?

Д.- 13-14 дус. Школализирашули сари.

У.- СеличилцугрурцулиНасибаавторли? Сен?

Д.- Къабулдайчил. Къабулданванкункси сарх1ели.

У.- Насибала бег1тас илизиселичилаихтилатбаресдигулри?

Д.- Ураркьахъесдигниличилабурги

Илгъунаихтилат бег1ти – ургаббиэсасубирар,аммаиличилагьанбуршули ах1ен повестьлизиб: «Даргаларурсби» повесть даргантала бег1лара дигусигъунажузсаби. Дурх1нази ил бек1ла къант1си мяг1на бурахъулра. Мяг1нара бурахъили,ил бек1лис сен Насиба или у бедибсилбаянбарили, итогуникайулра.

Лебилра буч1анти цапикриличилябкьян. К1елра рурсиНасибава Рита ях1-ламусчебти биънинушаниилдалабаркьудлумачиблибалулра.

5 . Учительла обобщение, вывод

Г1е, ши бут1ализиб дарганрурсиНасибачила, илаланамусчебти бег1ти Х1ябиб ваШамайличилабурулисаби.

6 . Сагасидарсличибихтилат.

Тема: «Пат1имат Жамавламерличир. Жамаввебшни.

Мурад:Ишбарх1и нуша тянишдирех1е ца гьат1и дарганхьунуладамла ях1-ламусличила гъайбик1уси поветьла бут1аличил, хьунуладамлибарибсигьунарличила.

Чебаъла материал: Чебиахъулрадоскаличиб чебях1кахъибси дурх1нанибарибсисурат «Пат1имат Жамавламерличир?» Пат1иматла някълизибхъяйхъисаби, маза чедиулисари.

У.- Се чебиулисуратлизиб?

Д.- Мазава мазала бук1ун

У.- Чисая мазала бук1ун ?

Д.- Хьунуладам сари

Бук1ун адамхьунул сари, някълизиб бук1уй хъяйхъиралеб. Илис Пат1имат бик1ар. Ил сегъунаадамсарил, илалабаркьудиличила бусяг1ят нушанибалех1е.

Саркъахъили дурх1нази ахъликласслизиб буч1ахъулра. Ил белч1и таманбиубмад, бах1набуц бурулра: «Янилазаманасабри. Колхозла маза-масКъараногъайлизидикутири. Каспи урхьуладублартиавлахъуни х1ябилра дигести, х1яздухъести ваванати мер-мусасари. Яни бук1унани итаб бурк1усири. Амма 1960 ибилдуслаянидебаликьяркьсибетаур дях1и халасибариб, бук1уни бик1уливан, к1ел-х1ябал дек1лацад. Бег1лара вайси ц1акьси бурям бухънибирар. Дях1или хъулривакашарти к1ап1дуциб. Мазасдугенивертолетличирад лайдик1утири. Дугелисайгакунанидугениличичябхъинтидири. Илгъунаянила буг1ярси заманаЖамавраСурхайрадукибякьунтири. Ц1акьай бурям бухъун. Маза чардарилакашарлизидукескъиянбухъун

Илкъиянчекасес х1ейубли, Жамавсецадсай г1ях1си адамвиалра, сунечилбархКъанда бик1уси чулахяарбукили, Сурхайцайливатурли, вебшииб.

7 . Калунси бут1а чулалучениклизи буч1ахъулра:

Хаслирахаласипикри бях1чииулра СурхайЖамавлизи жиик1уси мерличи (бях1 – 85-86). Белч1и таманбиубх1ели, белк1ла х1янчи бирахъулра: «Х1ера, или текстлизирлердарган мез къугъадирахъути г1яг1ниахълуми. Илдидаргеснушани кьасбирех1е:

У.-Баргая «Дурзамбуреба ах1ен» бик1уси дугьбалацалабик. Муртилкьяйда бик1ара? Сен?

Д.- Буребаван ах1и, мазала х1енкь г1ях1ли чебиидибсисаби.

У.- Се бик1ара илгъунадугьбалацалабиклис?

Д.- Фразеологизим

У.- Баргая «Дяг1ли шят1ъиб» бик1уси дугьбалацалабик. Ил мяг1на гьарсив, чехибсив?

Д.- Чехибси

У.- Шят1ик1ес чивирара?

Д.- Адам

У.- Х1ебиалли, илгъуна мез жагадирусидугьбалацалабиклис се бик1ара?

Д.- Олицетворение

У.- Гьарли-марли дяг1 шят1бик1уси заманабирару?

Д.- Бирар.Цацах1ели хъаулкьайлизиб бец1ван авбик1ар.

8 . Кагахъни

У.-«Даргаларурсби» бик1уси повестьлачиди бут1а белч1унрая х1ушани ишбарх1и?

Д.- 22 ибил бек1

У.- Чичилабурулиилаб?

Д.- Сурхайчила, Жамавличилава Пат1иматличила.

У.- Илдазивадчидебали г1ях1изура х1ушаб?

Д.- Пат1имат

У.- Сен? Селичирли? Сегъунти т1абиг1ятла къиликъунилераилизир?

Д.- Адамдеш, бархдеш, урк1ичебдеш сарерхилиурухх1ерик1ни.

У.- СебарибаЖамавли? (ихтилатбарни)

Д.- Сурхайсайцунватурливебшиб.

У- Сен? Х1ушала пикри бурая. Се бетаураСурхайлис?

Д- Къизларлабольницализиарукиб,итав вебк1иб.

Жамавлах1ял – т1абиг1ятличила къиликъуначила дурх1нази бурахъулра. Дек1ардирахъулра мяшт1ла ваинкарлакъиликъуни.

Мяшт1ла:

Жамав г1ях1си бук1ун сай

Хъалабарглисра ил г1ях1си адамсайри

Сунелахьунул Пат1има илисдебалидигахъи

Вайсира ах1енри, г1ях1сира

Жалти-къалмакъарлизира гъудурх1ейри

Адамтасилилизаралбирули ах1ен. Аммаилдикъиликъуначилкъяйлинукьсандешуниралер. Илдидурахъулра.

Инкарла:

Илалагьарли-марсиюлдашагара

Ил я вархьсиг1евли калзули ах1ен, я валк1сичевли

Илалаюлдашуначибирхаудиагара

Къияндикибсилисракумекчи ах1ен.

У.- Пат1имат чиретаура?

Д.- Бук1ун

У.- Бархьсисаби «Гьар балк1а къудкъудила белк1а арцан-ч1ака ах1ен ибсифразеологизиибакьибсив х1ушани?

Д.- Ах1ен. Лерил далк1унти къудкъудибала дег1ти ч1акни х1едирар.

Дирару гьат1и?

У.- Х1едирар

У..- Ч1акализи халирусиишавчисая?

Д.- Бук1ун

У.- Бархьсисаби. Х1ебиалли, гьариладам бук1ун виэс х1ейрар. Бук1унна х1янчи къиянсисаби.

У.- Ишхабарлизиб (повестьлизиб)чичи имц1али хассиишбурала?

Д.- Жамавличи

У.- Х1ебиалли, Жамаличирра Пат1имат ц1акьсили уррухъи сари, ах1ену?

Д.- Сари

У.- Г1е, цацабех1 хьунуладамтира муруадамтачибадчедибулхъулисаби. Илдигъунжазирадца сари Пат1иматра. Дурх1нани далутибуралаби дуру:

Д.- Х1ейги даршалкъуруш, дигидаршалгьалмагъ.

- Х1у вебк1и, гьалмагъверцахъа.

- Гьалмагъкъияндешлизиввирарвалуси.

Жамавличила г1урра ихтилат дурх1нази бирахъулра:

У.- Жамавлабаркьудисегъуна?

Д.- Вайси, усалдеш дарили сай.

У.- Се сабаблиусалдешдарибаилили.

Д.- Къиянжапачекасес х1ейубх1ели.

У.-Сегъунаадам бик1ара илгъунаадамлис?

Д.- К1ант1иси….

Жамавсай г1ях1си адамвиалра, илизибцавайсихасиятлеб. Ил сабик1ант1идеш чекасес х1ейъни, ч1умадеш агара, дебшлавиубси ах1ен. Ил сабаблиСурхай вебк1иб. Х1ебиалли, дурх1ни, рахли вег1лизиб илгъунахасиятбиалли, убасес вег1лизиб сабур-ях1ла къиликъ ак1ахъес, т1алаббарес, бяркъесчебиркур. Х1ушара пикридухъеная, гъабзаветаэскъайгъибарес.

9 . Къиянтидугьбачилси х1янчи барни:

Кашарти – маза-мас дик1уси дирхъгъуна яра фермагъунахъали (мез).

К1ант1идеш – слабость, усалдеш.

Къиликъ – адамлахасият (черта характера)

10 . Кьиматуни дурни

11 . Хъули х1янчи

22 –ибил бек1ла таманси анализ барес. Тетрадуназичумалбурала делк1ес.Белч1ес вабагьес