Кабулова Гаяна Согратовна

Учебно-методические материалы «Обучение осетинскому языку как второму»

Материал опубликован 22 August 2023

Государственное бюджетное образовательное учреждение высшего образования

«Северо-осетинский Государственный педагогический институт»

Кафедра осетинской филологии

ОБУЧЕНИЕ ОСЕТИНСКОМУ ЯЗЫКУ КАК ВТОРОМУ

4 ГРУППА

(12-15 ЛЕТ)

УЧЕБНО-МЕТОДИЧЕСКИЕ МАТЕРИАЛЫ

(КОНСПЕКТЫ ЗАНЯТИЙ И ДОПОЛНИТЕЛЬНЫЙ МАТЕРИАЛ К НИМ)

Владикавказ

2019

Учебно-методические материалы подготовлены в рамках реализации в 2019 году мероприятий государственной программы «Национально-культурное развитие осетинского народа» на 2018-2020 годы, утвержденного приказом Министерства образования и науки Республики Северная Осетия-Алания, в целях сохранения и развития осетинского языка.

Кафедра осетинской филологии ГБОУ ВО СОГПИ

Обучение осетинскому языку как второму 4 группа (12-15 лет)

Учебно-методические материалы (конспекты занятий и дополнительный материал к ним). Владикавказ: Издательство СОГПИ, 2019, – 109 с.

©СОГПИ, 2019

Данное учебно - методическое пособие разработано сотрудниками кафедры осетинской филологии СОГПИ в целях реализации в 2019 году мероприятий государственной программы «Национально-культурное развитие осетинского народа» на 2018-2020 годы, утвержденного приказом Министерства образования и науки Республики Северная Осетия-Алания, в целях сохранения и развития осетинского языка, в соответствии с базовыми принципами «Концепции осетинского национального образования». Конспекты составлены на основе разработанных на кафедре ЮНЕСКО СОГПИ учебно-методических пособий для невладеющих осетинским языком. Учебно-методическое пособие включает в себя перспективно-тематический план и конспекты занятий с детьми 4 группы (12-15 лет). Организационная форма всех занятий по развитию осетинской речи – подгрупповая, основанная на свободной деятельности ребенка в образовательной среде.

362003, РСО-Алания г. Владикавказ, ул. К. Маркса, д. 36, Северо-Осетинский государственный педагогический институт, кафедра осетинской филологии.

Телефон: (8672) 700874

№	Тема	К-во занятий	З к Р	Перспективно-тематический план работы (4 группа 12-15 лет)
№	Тема	К-во занятий	З к Р	Словарь	Грамматика	Аудирование	Связная речь
1	«Базонгæ уæм!» «Давайте познакомимся!»	2	[У] [æ] [з], [с]	«изæр», «райсом, бон, æхсæв, салам, мæ, дæ, уæ, хорз, æгас цу, фœндараст, хœрзбон, æз, ды, мæ, дæу, уый, ай, чызг, лæппу, «Ды чи дæ?». «Дæ ном цы хуыйны?». «Уый чи у?». «Адон (уыдон) чи сты?», «хъазæн чындз»	Учить различать понятия: «Ты» и «Вы» обращения в осетинском языке. Сочетать местоим. «æз», «ды»,«уый», «уыдон» с сущ. «лæппу», «чызг» и с глаг. «бадын», «лæууы», «зары», «кафы».	Учить воспринимать на слух текст «Базонгæ уæм».	Учить вести диалог «Знакомство» (называть своё имя, спрашивать, как зовут собеседника; отвечать на вопросы: «Ды чи дæ?», «Уый чи у?», «Дæ ном цы хуыйны?» «Цы кусыс?»,
2	«Мæ бинонтæ» «Моя семья	2	[у] [уы] [уо]	«фыд», «мад», «мæнæн», «ис», «бинонтæ», «саби», «къам», «Уый та чи у?», «Дæ мады ном цы хуыйны?»,	Сочетать сущ. «фыд», «мад», «бинонтæ» с мест. «мæнæн» и с глаголом «уарзын».	Учить воспринимать на слух связное монологическое высказывание «Моя семья».	Отвечать на вопрос «чи у уый (ай)?» Сочетать существительные с местоимениями. «Æз дæн чызг (лæппу), мад, фыд». «Уый у мæ мад (фыд)». «Уый æз дæн». «Уыдон сты мæ бинонтæ». Отвечать на вопросы: «Дæ мады (фыды) ном цы хуыйны?», «Дæ мады уарзыс?».
3	«Бинонтæ хистæрæй фидауынц»	1	[уæ] [тъ]	«цæмæй», «цас», «куы», «чи», «цы» æмæ бæлвырдгæнæг дзырдтæ: «уый тыххæй» «уым»; «уыйас», «уæд», «уый».	Тренировать учащихся в употреблении притяжательных местоимений: мæ (ме), нæ (не).	Учить понимать на слух содержание диалогического текста.	Учить выразительно читать вслух текст диалогического характера.
4	«Фæлладуадзæн рæстæг» «Свободное время»	1	[ф] [м]	«улæфын», бийын», «кафын», « газет(тæ»), «телевизор», «ныхас кæнын», «аргъау (аргъæуттæ)», «æмдзæвгæ(тæ)», «шахмæттæй хъазын», «чындзытæй хъазын»	Тренировать учащихся в употреблении притяжательных местоимений: мæ (ме), нæ (не).	Учить воспринимать на слух прозаический текст с элементами диалога.	Умение рассказывать об отдыхе своей семьи.
5	«Æгъдау у царды мæсыг» «Вежливость основа жизни»	1	[æ] [а]	«æнæниз у», «арфæйаг у», «нæ мады хай», «мæ къона».	Тренировать учащихся в употреблении притяжательных местоимений: мæ (ме), нæ (не).	Учить воспринимать на слух текст «Дуканимæ фæндаг фæрсыс»	Учить выразительно читать вслух текст диалогического характера.
6	«Буары хæйттæ» «Части тела»	1	[у] [уæ] [тъ]	«къах», «къух», «сæр», «фындз», «дзых», «цæст», «æвзаг», «хъус», «цæсгом», «гуыбын».	Использовать слова: «къах», «къух», «сæр», «фындз», «дзых», «цæст», «взаг», «хъус», «цæсгом», «гуыбын» с притяжательных местоимений местоимением «мæ»	Умение показывать и называть части тела на себе или на рисунках.	Отвечать на вопросы: «Ай цы у?» «Уый у фындз (цæсгом, дзых…)», «Адон цы сты?» «Адон сты къухтæ, (къæхтæ, цæстытæ…)». Понимать и повторять слова движения «Ацу», «тæхын», «бадын», «лæууын», «кафын».
7	«Дзаумæттæ» «Одежда»	1	[хъ] [у]	«дзаума», «дзаумæттæ», «хъуырбæттæн», «къаба», «хæдон»,«худ», «æрмкъухтæ», «цырыхъхъытæ», «къахыдарæс», «хæлаф».	Учить употреблять в речи выражения: «мæ уæлæ», «дæ уæлæ».	Учить беседовать на темы: «Цы ис дæ уæлæ?» «Чи цы дары йæ уæлæ?»	Учить воспринимать на слух текст диалогического характера «Дзаумæтты дуканийы».
8	«Дæсныйæдтæ» «Профессии»	1		«дæсныйад», «рынчын», «дзæбæх кæнын», «дохтыр», «аразын», «аразæг», «дукани», «дуканигæс», «уæйгæнæг».	Первичное знакомство с будущим временем глаголов: «æз уыдзынæн», «ды уыдзынæ», «уый уыдзæнис».		Учить воспринимать на слух текст диалогического характера «Чи цы ми кæны?»
9	«Нæ хæдзар» «Наш дом»	5	[къ] [тъ]	«хæдзар», «чи цæры хæдзары?», «уат», «бандон», «стъол», «рахæсс», «ахæсс æй фæстæмæ», «Цы уыныс уаты?», «стъол», «бандон», «къам», «хуыссæн», «цæлгæнæн, «тæбæгътæ».	Сочетать сущ. «хæдзар», «уат», «бандон», «стъол» с глаг. «рахæсс», «сараз», «ахæсс» иместоим. «æз», «ды», «чи?».	Учить вос- принимать на слух небольшой по объему текст диалогическо- го характера, содержащий прилагательные: бирæуæладзыгон, гыццыл, стыр, рæсугъд, фыдынд. Повторить на- звания цветов.	Отвечать на вопрос «Цы кæны?». Сочетать сущ. с глаголом. Произносить простые предложения из 2–3-х слов. Отвечать на вопросы: «Чи цæры хæдзары?», «Цы уыныс?». Сочетать глаг. с мест.: «Æз цæрын ацы хæдзары». Умение беседовать о своей квартире, своем доме.
10	«Мæ боны фæтк» «Мой распорядок дня»	1	[а] [æ]	«Боны фæтк», «райсомæй», «бонæй», «изæрæй», «æхсæвы», «аходæн хæрын», «сихор хæрын», «æхсæвæр хæрын», «стын», «схуыссын», «фæзынын», «кæд», «цал сахатыл?», « рæстæг цас у?»	Тренировать в правильном употреблении в речи слов, выражающих место действия и отвечающих на вопрос Кæд? (Когда?).	Учить соблюдать основные нормы произношения звуков, слов, словосочетаний, предложений.	Использовать новые слова при решении коммуникативных задач в устном рассказе о том, чем занимаешься сейчас, что делаешь часто, всё время, постоянно, редко, никогда. (Цы кусыс ныртæккæ? Цы фæкусыс арæх, æдзух, стæм хатт?).
11	«Нуазинæгтæ æмæ хæринæгтæ» «Еда и питье»	3	[хъ] [къ] [дз],[дж]	«Куывд», «лыгтæ кæнын», «фыцын», «æвæрын», «фынг», «дзаг», «ирон бæгæны», «физонæг», «кæрдзын», «кæсаг», «хъæрмхуыпп», «бас», «дзыкка», «хъайла», «лывзæ», «плау».	Учить употреблять существительные в отложительном падеже.	Учить воспринимать на слух тексты диалогического и монологического характера	Учить вести диалог- обмен мнениями по теме.
12	«Нанайы цæхæрадоны» «В огороде у бабушки»	1	[хъ] [дз]	«Нас», «нуры», «цывзы», «хъæдур», «уырыдзы», «картоф», «къабуска», «джитри», «цæхæра», «пъамидор».	Использовать сущестаительные«Нас», «нуры», «цывзы», «хъæдур», «уырыдзы», «картоф», «къабуска», «джитри», «цæхæра»,«пъамидор»с глаголом «зайы».	Учить употреблять существительные в отложительном падеже.	Отвечать на вопрос «Ай цы у?» «Уый у картоф (хъæдындз, къабуска, нас, джитъри…)» Понимать и повторять слова благодарности «Бузныг», (стыр бузныг) Понимать и произ- носить словосочетания: «дæ хорзæхæй», «æри-ма мын», «фенæм-ма», «бузныг».
14	«Хæдзарон мæргътæ» «Домашние птицы»	1	[хъ] [г]	«Хæдзарон мæргътæ», «гогыз», «хъаз», «бабыз», «уасæг», «карк», «цъиу» (тæ)	Активизировать слова и словосочетания: «Хæдзарон мæргътæ», «гогыз», «хъаз», «бабыз», «уасæг», «карк», «цъиу» (тæ)	Учить воспри- нимать на слух текст моноло- гического характера.	Учить детей составлять предложения с однородными членами, отвечая на вопрос: «Адон цы сты?».
15	«Хǽдзарон фос» «Домашние животные»	1	[х] [дз]	«Хæдзарон фос»: «хъуг», «бæх», «сæгъ», «фыс», «хуы», «хæрæг», «къамбец», «куыдз», «гæды»,	Использовать в речи существительные: «хъуг», «бæх», «сæгъ», «фыс», «хуы», «хæрæг», «къамбец», «куыдз», «гæды».	Учить воспри- нимать на слух текст моноло- гического характера.	Задавать вопросы «Уый цы у?», «Ай цы у?», «Цавæр у?», «Кæм цæры?» и отвечать на них «Уый у хъуг», «Ай у тæрхъус», «Хъæды иc æрсытæ, рувастæ, тæрхъустæ» «Кæрты ис гогызтæ…»
14	«Афæдзы афонтæ» «Времена года»	1	[хъ] [къ]	«ныв», «мит», «уазал», «уы нын», «æз», «тæвд», «уазал», «хъарм», «ды», «уый», «уыдон», «цы уыныс?», «зымæг», «сæрд», «их».	Сочетать сущ. «ныв», «мит» с прил. «уазал». Сочетать местоим. «æз», «ды», «уый», «уыдон» с глаголом «уынын». Сочетать сущест. «мит», «сæрд» «ныв» с прилагательным «уазал, «тæвд».	Учить воспринимать на слух диалоги- ческий текст.	Отвечать на вопрос «Цы уыныс?» «Æз уынын мит…», «бадын», «лæууын», «зарын». Сочетать сущ. с прилаг. «Урс мит. Уазал мит». «Хъарм бон. Цъæх кæрдæг».
	«Мæ Райгуырæн бæстæ» «Мой родной край»	2	[а] [к] [т]	«Фыдыбæстæ», «Уæрæсе», «Ирыстон», «Райгуырæн бæстæ», «Дзæуджыхъæу», «парк», «уынгтæ», «Терк», «хъæу», «хæхтæ».	Использовать в речи: «Фыдыбæстæ», «Уæрæсе», «Ирыстон», «Райгуырæн бæстæ», «Дзæуджыхъæу», «парк», «уынгтæ», «Терк», «хъæу».	Учить воспринимать на слух диалоги- ческий текст.	Отвечать на вопросы: Кæм райгуырдтæ? Кæм цæрыс? Цы у дæ райгуырæн бæстæ?

Занятие 1. Тема: «Ахуыр кœнœм салам дœттын»

«Учимся здороваться»

Цели:

1.Учить детей приветствовать людей разного возраста в разное время суток.

4.Прививать любовь к осетинскому языку.

5.Систематизировать знания учащихся по теме «Звуки и буквы».

Новые слова: изæр, райсом, бон, æхсæв, салам, мæ, дæ, уæ, хорз, æгас цу, фœндараст, хœрзбон.

Оборудование: презенттация, учебник.

Ход занятия.

I.Начало занятия.

1.Организационная часть

-Здравствуйте, ребята! - Уœ бон хорз, сывœллœттœ!

- Сбадут. – Садитесь

2.Фонетическая зарядка

А сейчас я вас познакомлю еще с одной буквой Æ. Посмотрите, пожалуйста, на доску. Слушаем внимательно и запоминаем произношение этого звука.

(Я произношу звуки, слоги по три раза, затем все вместе, а потом индивидуально)

а - æ

за – зæ уа – уæ

са – сæ да – дæ

ца – цæ дза – дзæ

ма - мæ ла -лæ

II.Новая тема

1.Учитель

Эпиграф

Что такое здравствуй
Лучшее из слов,
Потому что «здравствуй»
Значит, будь здоров.

- Дорогие ребята, как вы думаете,очем мы с вами сегодня будем говорить на уроке?

-Правильно! Мы с вами будем учится здороваться!

Итак, тема нашего занятия «Учимся здороваться». Ахуыр кœнœм салам дœттын (слайд).

Приветствие - обычай, который пришел к нам с древних времен. С ним мы чаще всего встречаемся в повседневной жизни. С приветствия начинается любой разговор. Слова приветствия надо произносить четко и внятно, глядя при этом на того, кому они адресованы. Слова приветсвия, как правило, сопровождаются улыбкой. Забывать о приветствии нельзя ни при каких обстоятельствах, даже если встреча была случайной и вы очень спешите.

-А вы знаете как здороваются в разных странах? (слайд)

В Индии в знак приветствия складывают руки вместе и прижимают их к груди.

-Давайте попробуем таким образом поздороваться друг с другом. (выполняют вместе с учителем)

А в Японии при встрече кланяются.(выполняют вместе с учителем)

Латиноамериканцы обнимаются. (выполняют вместе с учителем)

Самоанцы, жители острова Самоа, при приветствии обнюхивают друг друга.

Русские, англичане, американцы в качестве приветственного жеста пожимают друг другу руки. (пожимают руки друг другу)

- А как же надо здороваться на осетинском языке? Я уверена, что к концу урока вы это узнаете и запомните. Но прежде всего я бы хотела вас познакомить с осетинским алфавитом.

-Кто помнит, сколько букв в русском алфавите? (33) А в английском? (26)

А теперь, пожалйста, посмотрите на экран и скажите, сколько букв в осетинском алфавите? (слайд)

В осетинском алфавите есть буквы, которые мы пише и произносим по-разному. Давайте повторим их за мной. (слайд)

2.Новые слова (слайд)

Изæр, райсом, бон, æхсæв, салам, мæ, дæ, уæ, хорз, æгас цу, фœндараст, хœрзбон.

(Я произношу слова по три раза, затем все вместе, а потом индивидуально)

III.Закрепление нового материала.

1.Учитель

- Какое время суток изображено на картинке?Когда солнышко просыпается?

- Как мы приветствуем друг друга утром? (слайд)

Дœ райсом хорз!

- Какое время суток изображено на картинке?

- Как мы приветствуем друг друга днем? (слайд)

Дœ бон хорз!

- Какое время суток изображено на картинке? Когда солнышко просыпается?

- Как мы приветствуем друг друга вечером? (слайд)

Дœ изœр хорз!

(Я повторяю выражения по три раза, затем все вместе, а потом индивидуально).

2.Работа в парах

Задание №1

- Дети, повернитесь лицом друг к другу и пожелайте друг другу

1. Доброго утра

2. Доброго дня

3. Доброго вечера

Задание №2 (слайд)

К доске выходят три ученика. Я по очереди обращаюсь к ним.

Я встретилась с тобой утром. Как ты меня будешь приветствовать? А я отвечу «Æгас цу!»

2. Я встретилась с тобой уднем.Как ты меня будешь приветствовать? А я отвечу «Æгас цу!»

3. Я встретилась с тобой вечером.Как ты меня будешь приветствовать? А я отвечу «Æгас цу!»

3.Работа на доске (слайд)

Задание. В предложениях вместо картинок вставить пропущенные слова

IV. Подведение итогов работы.

Мы научились здороваться при встрече.

Занятие 2. Тема: «Базонгæ уæм!»

«Познакомимся!»

Цели:

1. Учить воспринимать на слух текст «Базонгæ уæм».

2. Учить вести диалог «Знакомство» (называть свое имя, спрашивать, как зовут собеседника, отвечать на подобные вопросы).

3. Учить употреблять речевой образец «Ай у чызг», «Ай у лæппу».

4. Повышать интерес к изучению осетинского языка, воспитывать культуру общения, уважительного отношения друг к другу.

Новые слова: æз, ды, мæ, дæу, уый, ай, чызг, лæппу, саби, базонын, иу, дыууæ, æртæ, цыппар, фондз, мæн фæнды, чи дæ, зæгъ.

Оборудование: презентация, учебник.

Ход занятия.

I. Начало занятия.

1.Повторяются формулы приветствия.

– Дæ райсом хорз,

– Æгас цу!

– Мæ ном у Зауыр.

‒Дæ ном куыд у?

– Мæ ном у Сослан.

– Хæрзбон.

– Фæндараст.

Фонетическая зарядка.

Отработкапроизношениязвуков [з], [с] в слове, словосочетании, предложении.

II. Ознакомление учащихся с новым материалом (диалог «Знакомство»).

1.Учитель представляется ученикам, называя свое имя и отчество: «Мæ ном у…» и предлагает догадаться, что он сказал.

Кто умеет здороваться на осетинском языке, говорят, что это было знакомство.

Учитель предлагает учащимся сказать поочередно, как их зовут, пользуясь выражением: «Мæ ном у…»

Потом дети спрашивают друг-друга «Дæ ном куыд у?», «Мæ ном у…». Это выражение отрабатывается хором и индивидуально.

2. Текст «Базонгæ уæм»

– Мæн дæу базонын фæнды,

Чи дæ, саби, радзур ды,

– Æз Мæди дæн, уый – Таму.

т Зæгъ, дæхи ном та куыд у.

(Айларты Чермен)

Обращается внимание на произношение краткого звука [у] вслове куыд.

Учитель предлагает разыграть сценку «Знакомство».

– Дæ райсом хорз (дæ бон хорз)!

– Æгас цу!

– Мæ ном у… . Дæ ном куыд у?

– Мæ ном у …

– Хæрзбон!

– Фæндараст!

Учащиеся беседуют друг с другом вполголоса по данному образцу. Учитель проходит по рядам и слушает речь учащихся.

Игра-цепочка «Мæ ном у… . Дæ ном та куыд у?»

Игру начинает учитель, он дает образец: «Мæ ном у … Дæ ном та куыд у?»

Игра в учителя.

– Чтобы выбрать учителя, мы научимся считать по-осетински. Десятый по счету будет учителем. Слова иу, дыууæ, æртæ, цыппар, фондз учитель произносит несколько раз, затем дети повторяют их хором. По считалке выбирается учитель. Он выходит вкоридор, затем входит в аудиторию. Учащиеся встают. «Учитель» здоровается, представляется, спрашивает некоторых учащихся, как их зовут, используя выражения «Дæ ном куыд у?» и «Дæ ном цы хуыйны?» Учитель помогает. «Учитель» прощается, учащиеся встают и хором отвечают ему.

Игра «Ай чи у?» – «Уый у чызг», «Уый у лæппу».

Учитель вызывает девочку и мальчика к доске и говорит: «Уый у чызг», «Ай у лæппу», предлагая учащимся многократно повторить эти выражения, используя куклы и рисунки.

Учитель дает образец диалогического единства:

«Ай чи у?» – «Ай у чызг». («Уый у лæппу», «Уый у саби».)

Дети встают в круг. Учитель представляется: «Мæ ном хуыйны Марина Олеговна». Бросает мяч одному изучащихся и спрашивает: «Дæ ном та цы хуыйны?» Ученикловит мяч, а затем бросает мяч другому ученику со словами: «Мæ ном хуыйны Аминæ. Дæ ном та цы хуыйны?». Игра продолжается до тех пор, пока все учащиесяне будут задействованы.

IV. Подведение итогов работы:

Мы научились при знакомстве представляться.

Занятие 3. Тема: «Мæ бинонтæ»

«Моя Семья»

Цели:

1.Учить воспринимать на слух небольшой по объему текст монологического характера.

2. Учить детей рассказывать о своей семье.

3.Ознакомить детей с интонацией восклицательного предложения.

4.Прививать любовь к осетинскому языку.

Новые слова: бинонтæ, дада, фыд, мад, æфсымæр(тæ), хо(тæ), нана, хистæр, кæстæр, кусын, уарзын.

Оборудование: презентация, учебник.

Ход занятия.

I. Начало занятия.

1.Повторяются формулы приветствия.

2. Фонетическая зарядка.

Отработка произношения звуков [а], [æ] в слове, словосочетании, предложении.

«Æртæ лæджы» (Тагъддзуринаг.)

Æртæ лæджы

Хæрз æрæджы

Бæрзæфцæджы

Æртæ лæджы

Цъæх хæйрæджы

Сау куырмæджы

Дардтой сæджы.

II. Повторение ранее изученного материала.

Диалог.

- Дæ бон хорз!

- Æгас цу. Дæ ном цы хуыйны?

- Мæ ном хуыйны….

- Дæ мыггаг кæмæй у?.

- Мæ мыггаг у …

- Ирон лæппу нæ дæ?

- Нæ, æз дæн уырыссаг лæппу.

- Цал азы дыл цæуы?

- Мæныл цæуы фараст азы.

- Кæцы къласы ахуыр кæныс?

- Æз ахуыр кæнын цыппæрæм къласы, фæндзайæм скъолайы.

- Иронау дзурын зоныс?

- Нæ, æз иронау хорз дзурын нæма зонын.

- Æмæ дæ фæнды иронау дзурын, фыссын, æмæ кæсын базонын.

- О, мæн фæнды иронау дзурын, фыссын æмæ кæсын базонын.

- Æмæ æз ахуыр кæнын ирон æвзаг.

III. Новая тема. Учитель объявляет цель занятия:

– Тема нашего урока: «Нæ бинонтæ». – «Наша семья». Мы научимся рассказывать о своей семье.

Обучение монологу- рассказу «Нæ бинонтæ». Учитель говорит:

1. Нарисунке вы видите Тимура и его семью. Он нам представляет членов своей семьи.

Текст

Тимуры бинонтæ

Мæ ном хуыйны Тимур. Æзахуыр кæнын скъолайы. Мæнæн ис фыд. Йæ ном хуыйны Солтан. Мæнæн ис мад. Йæ ном у Зæринæ. Ис мын хо. Йæ ном у Мæдинæ. Уый у мæнæй кæстæр. Уыдон сты мæ бинонтæ. Мæ мад æмæ мæ фыд кусынц. Мæ хо Мæдинæ ахуыр кæны скъолайы. Æз уарзын мæ бинонты!

– Мæнæн ис фыд.– У меня есть отец.

‒ Йæ ном хуыйны Солтан. – Его зовут Солтан.

Далее учитель спрашивает детей:

– Тимуры фыдцыхуыйны? – Как зовут отца Тимура?

– Тимуры фыд хуыйны Солтан.

– Тимур нам рассказывает далее о своей семье:

‒ Мæнæн ис мад. – У меня есть мать.

‒ Йæ ном у Мæдинæ. Ее зовут Мадина.

– Тимуры мад цы хуыйны? – Аланы мад хуыйны Зæрина.

– Тимур рассказывает о своей сестре:

- Ис м амын хо дæр. – Есть у меня еще и сестра.

- Уый у мæнæйкæстæр. – Она младше меня.

- Йæ ном хуыйны Мæдинæ.– Тимурыхо цы хуыйны? – Тимуры хо хуыйны Зæринæ .

Тимур далее рассказывает о своей семье:

Уыдон сты мæ бинонтæ. Это моя семья. Мæ мад æмæ мæ фыд кусынц.– Моя мать и мой отец работают. – Мæ мад æмæ мæ фыд кусынц.

Подобнымобразомотрабатываютсяпредложения.

Мæ хо ахуыр кæны. Æз уарзын мæ бинонты!

2. После отработки отдельных предложений учитель предлагает составить полный рассказ о семье:

– Кто выступит в роли Тимура? Составляется монолог такого содержания:

Мæ ном хуыйны Тимур. Æз дæн скъоладзау. Мæнæн ис фыд. Йæ ном хуыйны Солтан. Мæнæн ис мад. Йæ ном у Зæринæ. Ис ма мын хо дæр. Йæ ном у Зæринæ. Уый у мæнæй кæстæр. Уыдон сты мæ бинонтæ. Мæ мад æмæ мæ фыд кусынц. Мæ хо Зæринæ ахуыр кæны скъолайы. Æз уарзын мæ бинонты!

Учитель наводящими вопросами помогает составить рассказ о своей семье.

Учитель объясняет значение слов æфсымæр, хистæр. Эти слова включаются в монолог.

3. Ознакомление детей с восклицательным предложением.

– Дети, как мы произносим предложение «Æз уарзын мæ бинонты!»? Радостно, весело. Такое предложение называется восклицательным.

IV.Подведение итогов работы по теме «Нæ бинонтæ»:

1. Мы научились рассказывать о семье.

Занятие 4. Тема: «Мæ бинонтæ»

«Моя семья»

Цели:

1. Познакомить детей с новой лексикой.

2.Учить употреблять в речи слова, отвечающие на вопрос (куыд?) – хæларæй, фæрнæй, хъæрæй, ерысæй.

3. Воспитывать любовь и уважение к членам своей семьи.

Новые слова: фарн, фæрнæй, цæрын, ерыс кæнын, семæ, рæвдауын, фæлмæнзæрдæ, коммæгæс, зæрдæргъæвд.

Оборудование: презентация, учебник.

Ход занятия.

I. Начало занятия

1.Приветствие.

Сообщение темы и целей занятия.

– Сабитæ, абон мах æрдзурдзыстæм æмæ бакусдзыстæм бинонты царды тыххæй.

Или можно так:

–Чтобы узнать тему нашего занятия, достаточно на доске посмотреть картины и сказать, о чем будем говорить (слайд).

2. Фонетическая зарядка.

Отработка гласного звука «у» и согласного «у».

у-у, ус, уый, урс, уыдон, уд, уымæн, уымæн æмæ, куыд, куывд.

Зауыр, æгас цу, уемæ, ахуыр кæнын, базонгæ ут. Нæ бинонтæ цæрынц фæрнæй.

Ахуырдзаутæ бацин кодтой ахуыргæнæгыл.

II. Повторение пройденного материала.

Я сейчас вам расскажу о себе, о своей семье, а вы послушайте и попробуйте тоже рассказать о своей семье.

Мæ ном у Зарина. Мæ мыккаг Гæлæутæй. Ис мын бинонтæ: мæ бинонтæ сты: фыд, мад, æфсымæр, хо. Ис мын дада, нана.

Работа по цепочке:

Дæуæн куыд у дæ ном?

Чи сты дæ бинонтæ? И так дальше рассказ о себе и вопрос к другому.

III. Новая тема:

Текст

Бирæ сты нæ бинонтæ.

Мах цæрæм фæрнæй.

Семæ, уарзон сабитæ,

Базонгæ ут, цæй.

(Цæгæраты Гиго)

1. Прочитать текст, перевести.

2. Выполняются упражнения

Бирæ сты нæ ... æмбæлттæ

бинонтæ

Мах цæрæм ... фæрнæй;

хæларæй.

Семæ, уарзон ... сабитæ;

лæппутæ;

Базонгæ ут... ныр;

цæй.

Придумать словосочетания или коротенькие предложения с новой лексикой.

Например: «Фарн ацы хæдзары уæд!»

«Сабитæ кусынц ерысæй».

«Мæ мад у фæлмæнзæрдæ сылгоймаг».

3. Работа с текстом.

1.Тексту придумать название.

Мæ зынаргъ хæлæрттæ! Ныр та базонгæут нæ бинонтимæ. Мæ фыд Æхсар у бæрзонд æмæ тыхджын лæг. Кусы рынчындоны дохтырæй. Адæмы алыхуызон низтæй дзæбæх кæны. Мæмад Дзерассæу рæсугъд æмæ фæлмæнзæрдæ сылгоймаг. Кусы ахуыргæнæгæй скъолайы. Ис мын хистæр хо. Йæ ном хуыйны Зæринæ. Ахуыр кæны 7-æм къласы. У коммæгæс æмæ æнæзивæг чызг. Ахуырмæ у зæрдæргъæвд. Йæ боныджы ис æрмæстдæр (только) иттæг хорз (отличные) бæрæггæнæнтæ. Мæ гыццыл æфсымæр Давид та цæуы рæвдауæндонмæ. У цæрдæг æмæ зондджын сывæллон. Мах стæм æнгом бинонтæ. Цæрæм уарзон æмæ хæларæй.

2. Ответить на вопросы

Тамуйы бинонтæ цал сты?

Цавæр адæймаг у йæ фыд?

Цы зæгъы йæ мады тыххæй Таму?

Радзур Зæринæ æмæ Давиды тыххæй.

Куыд цæрынц Тамуйы бинонтæ?

3.Опираясь на содержание текста, расскажи о своей семье.

4.Указать лишнее слово, почему.

Мад, фыд, хо, хæлар, æфсымæр, нана, баба (дада), бинонтæ.

IV. Заключительный этап занятия.

Занятие 5. Тема: «Бинонтæ хистæрæй фидауынц»

Цели:

1. Познакомить детей с новой лексикой.

2.Продолжать работать над произношением кавказских звуков.

3. Воспитывать любовь и уважение к членам своей семьи к старшим.

Новые слова: цæмæй; цас; куы; чи; цы æмæ бæлвырдгæнæг дзырдтæ: уый тыххæй; уым; уыйас; уæд; уый.

Оборудование: презентация, учебник.

Ход занятия.

I. Начало занятия

Отработать формы приветствия, знакомства.

Фонетическая зарядка.

II. Новая тема.

Прочитать перевести слова: фарн, бинонтæ, фæрнæй, рæвдауын, фæлмæнзæрдæ.

Работа с текстом. Обучение аудированию, чтению и пересказу текста описательного характера.

Чермены бинонтæ сты аст. Йæ фыдыл цæуы 55 азы, уинженер, хорз зоны нарты кадджытæ. Йæ мадыл цæуы 50 азы. Уый у дохтыр. Уарзы аивад æмæ театр. Чермены фыды фыдыл цæуы 89 азы. Уый у Фыдыбæстæйы Стыр хæсты архайæг, ис æм хæрзиуджытæ. У кадджын лæг. Зоны бирæ таурæгътæ. Йæ нанайыл цæуы 80 азы. У хорз æфсин, уарзы фæндырæй цæгъдын. Чермены бинонтæ цæрынц лымæнæй, ис сæм æгъдау.

Словарь: аивад - искусство

Фыдыбæстæйы Стыр хæст- Великая отечественная война

Хæрзиуджытæ - награды

Кадджын – уважаемый

Ответить на вопросы по содержанию текста.

- Кæй тыххæй ныхас цæуы тексты? Чи сты Чермены бинонтæ?

- Куыд уæм кæсы, ацы тексты бинонты хистæр чи у?

- Куыд аргъ кæнын хъæуы бинонты хистæрæн?

-Цы хоны Чермен «стыр бинонтæ»?

- Цы зæгъы Чермен йæ мад æмæ йæ фыды тыххæй?

- Радзурут Чермены фыды фыды тыххæй.

- Ныр та йæ нанайы тыххæй.

- Ссарут æмæ бакæсут тексты сæйраг мидис æвдисæг хъуыдыйад.

- Разы стут ацы хъуыдыимæ æви нæ? Цæмæн?

Дзырдты къордтæй саразын хъуыдыйæдтæ:

Заман раджы адæммæ нæ æппæтæй бæрзонддæр кад уыдис æвæрд

(Раджы заман нæ адæммæ æппæтæй бæрзонддæр æвæрд уыдис кад).

Чындз кæстæр ракуырдта амондæн сæ æмæ æгъдау уарзондзинад

(Кæстæр чындз ракуырдта сæ амондæй æгъдау æмæ уарзондзинад)

Бинонты фидар ‘гъдау нæ уыдис, хистæры ныхасмæ нæ хъуыстой кæстæртæ уымæн æмæ.

(Бинонты ‘гъдау фидар нæ уыдис, уымæн æмæ кæстæртæ хистæры ныхасмæ нæ хъуыстой).

Кæнын худинаг æфсæрмы нæу – уæвын у къæйных худинаг.

(Æфсæрмы кæнын худинаг нæу – къæйных уæвын у худинаг).

Лæг ацы йæ цотæн ныууагъта намыс хъæздыгдзинады бæсты.

(Ацы лæг йæ цотæн хъæздыгдзинады бæсты ныууагъта намыс).

Работа с текстом «Ирон бинонты цард»

Раджы ирон адæм цардысты бирæгæйттæй. Хæдзары хистæр уынаффæ кодта æппæт бинонтæн дæр. Уыди кадджын. Йæ ныхасæн ын кодтой стыр аргъ. Кæстæртæ хъуыстой хистæртæм, æххуыс сын кодтой хæдзары куыстыты. Гыццыл сабитæ-иу хъазыдысты иумæ. Хистæртæ сæ сывæллæтты ахуыр кодтой кафын, зарын. Хорз бинонты æхсæн ныр дæр афтæ у

4. Вместо многоточий в предложениях вставить нужное слово (слайд).

Цас - уыйас

Цæмæй - уый тыххæй

Нæ - уый

Чи - уый

Цы - уый

Цас - уыйас

Цæмæй - уый тыххæй

Кæм - уым

Цæмæй - уый тыххæй

1. Чи … фены, … зоны: 2. … дæ адæм уарзой, … … дæхи хъуамæ бауарзын кæнай. 3. Чи … кусы, … кад ын вæййы. 4. Йæ рæдыдыл ... нæ сæтты, ... дыккаг хатт рæдийы. 5. Æрыгонæй … байтауай, … зæрондæй æркæрддзынæ. 6. … адæмæн фылдæр хæрзтæ кæнай, … дæхимæ дæр фылдæр æфтдзæнис. 7. … дæм кæстæр хъуса, … … йæ афоныл сахуыр кæнын фæхъæуы. 8. Хистæр … нæй, … æгъдау дæр нæй. 9. … дын зæрондæй кад уа, … … дзы æрыгонæй бафыдæбон кæнын фæхъæуы.

III. Заключительный этап занятия.

Занятие 6. Тема: «Фæлладуадзæн рæстæг»

«Свободное время»

Цели:

1.Учить воспринимать на слух небольшой по объему текст монологического характера по теме.

2. Учить рассказывать об отдыхе своей семьи.

3.Познакомить детей с ударением в слове (цавд).

Новые слова: улæфын, бийын, кафын, газет(тæ), телевизор, ныхас кæнын, аргъау (аргъæуттæ), æмдзæвгæ(тæ).

Оборудование: презентация, учебник.

Ход занятия.

Начало занятия.

1. После приветствия беседу учителя можно начать с вопросов: Дæ ном цы хуыйны? Дæ мыккаг кæмæй у? Фыд дын ис? Дæ фыды ном цы хуыйны? Кæм кусы?

– Сегодня мы научимся рассказывать о том, как отдыхает наша семья.

2. Фонетическая зарядка.

«Æртæ лæджы». (Тагъддзуринаг.)

Æртæ лæджы

Хæрз æрæджы

Бæрзæфцæджы

Æртæ лæджы

Цъæх хæйрæджы

Сау куырмæджы

Дардтой сæджы.

II. Повторение ранее изученного материала.

Повторяется употребление глаголов в 1 – ом лице единственного и множественного числа (слайд).

Учитель начинает игру «Æз æмæ мах». («Я и мы»)

– Хъазын – играть. Æз хъазын. – Мах хъазæм.

– Гæппытæ кæнын – прыгать. Æз гæппытæ кæнын.– Мах…. Повторяются все глаголы, которые выучили.

III. Новая тема (слайд).

На рисунке показано, как семья Алана отдыхает (слайд). Послушаем, что нам рассказывает Алан.

Нæ бинонтæ изæрæй сæ фæллад уадзынц. Дада кæсы газеты. Нана телевизормæ кæсы. Мæ мад бийы. Æз æмæ мæ фыд шахмæттæй хъазæм. Мæ хо Зæринæ чындзытæй хъазы.

Учитель описывает рисунок.

–Нæ бинонтæ изæрæй сæ фæллад уадзынц. – Наша семья отдыхает вечером.

– Дада газеты кæсы. – Дедушка читает газету.

– Нана телевизормæ кæсы. – Бабушка смотрит телевизор.

– Мæ мад бийы. – Моя мама вяжет.

– Æз æмæ мæ фыд шахмæттæй хъазæм.

–Я и мой отец играем в шахматы.– Мæ хо Зæринæ чындзытæй хъазы. – Моя сестра играет в куклы.

2. После первичного предъявления целого текста происходит отработка каждого предложения и каждого слова в вопросоответных упражнениях, индивидуально. В отработку включаются слова: аргъау (аргъæуттæ), æмдзæвгæ(тæ), кафын.

Учитель обращает внимание на окончания глаголов в 3 лице ед. ч.: кæсы, бийы, хъазы и 3 лица мн. ч. фæллад уадзынц, ныхас кæнынц.

3. Обучение связному высказыванию по теме «Фæлладуадзæн рæстæг».

После тренировки в употреблении новой лексики на уровне одного предложения учащиеся составляют полное описание рисунка.

Учитель помогает наводящими вопросами.

Затем прослушивается текста в аудиозаписи.

4. Знакомство детей с понятием «Слог. Слоговая структура слова».

– Давайте озвучим слова, которые закодированы в схемах под рисунками. Кто еще изображен на рисунке? Дада, нана, æфсымæр. А теперь произнесем медленно: да-да, на-на,æф-сы-мæр.

Слова состоят из слогов (слог- уæнг). – Один из слогов в слове мы произносим громче, четче. Это ударный слог. Цавд –ударение. Поделим слово æмдзæвгæ на слоги. Помогаем себе хлопками в ладоши. Сколько слогов в этом слове? Какой слог мы произносим громче, какой слог ударный?

5. Знакомство детей со структурой вопросительного предложения с обращением.

– Мы спрашиваем Алана, что делают его дедушка ибабушка: Алан, цыкусы дада?

– Дада газеты кæсы.

– А теперь вы спросите Алана о бабушке:

– Алан, цы кусы нана?

– Нана телевизормæ кæсы.

IV. Подведение итогов работы по теме

1.Научились рассказывать об отдыхе своей семьи.

Занятие 7. Тема: «Æгъдау у царды мæсыг»

«Вежливость основа жизни»

Цели

1. Используя дополнительный материал увеличить словарный запас.
2. Развивать навыки и умения работы в группах, развивать языковую догадку.

3. Воспитание уважительного отношения к старшим и сверстникам, привитие навыков вежливости.

Новые слова: æнæниз у, арфæйаг у, нæ мады хай, мæ къона.

Оборудование: учебник, презентация

Ход занятия.

I. Начало занятия.

1.Повторяются формулы приветствия.

– Дæ райсом хорз,

– Æгас цу!

– Дæ бон хорз.

‒ Æгас цу.

‒ Дæ изæр хорз.

‒ Æгас цу.

2. Фонетическая зарядка.

Мæлдзыг хуыссы сыфы бын.

Куыдз лæууы гæдыйы фæстæ.

Уыг бады тутийы раз.

Уызын цæры мысты цур.

II.Повторение пройденного материала.

Повторяется монолог «Рассказ о себе». Каждый ученик должен рассказать о себе.

III. Новая тема.

Дети, есть известная осетинская пословица: «Фæлмæн ныхас – зæрдæйы дуар» (Вежливое слово-путь к сердцу), но к сожалению, иногда мы забываем слова вежливости. Сегодня мы свами выучим некоторые выражения вежливости.

1. Диалог «Рынчындоны». Прочитать, перевести, запомнить новые выражения.

- Ма мæм фæхæрам у, нырмæ дæ кæй нæ бабæрæг кодтон, уый тæххæй. Знон æй нæ сыхæгтæй фехъуыстон, рынчын кæй дæ, уый. Тынг хъыг мын уыдис.

- Бузныг, дæхи ма тыхсын кæн.

- Æнæниз у! Дæ къахы ‘нгуылдз дæр макуыуал сриссæд.

- Арфæйаг у!

2.Диалог: «Дуканимæ фæндаг фæрсыс»:

- Бафæрсын аипп ма уæд, фæлæ Маркусы уынгæй чингуыты дукани кæдæм ахастой, уый нæ зоныс?

-Нæ мады хай, уыцы дукани ныр ис Дзанайты Иваны номыл уынджы.

- Мæ къона, æмæ йæ куыд ссарон?

- Æнцон ссарæн у: раздæр типографи кæм уыд, уый раз.

- Зæрдиаг бузныг дын.

3.Диалог: «Исчи уæм уазæгуаты æрбацыдис»:

- Уе ‘зæр хорз æмæ уыл хорз изæртæ кæнæд!

- Мидæмæ, мидæмæ! Уазæг – Хуыцауы уазæг!

- Фæрнæйдзаг у!

- Фынгмæ нæм рахиз.

- Бузныг, фарн уæ бадты. Кæд æмбæлы, уæд мын æрмæст доны агуывзæ авæр.

4.Бакæсын текст, сæргонд ын æрхъуыды кæнын æмæ фæрстытæн дзуæппытæ раттын:

Автобус сонт лæуд фæкодта, æмæ адæм сæ бынæттæй асхъиудтытæ кодтой.

Лæппу хистæрмæ куыд не ‘мбæлы, афтæ дзырдта.

Иу бæрзонд лæг рахæцыдис усы сæрыл.

Лæг загъта лæппуйæн, зæронд усæй хатыр ракур, зæгъгæ.

Нæлгоймаг хистæрæй хатыр ракуырдта.

Зæронд ус загъта, цард, дам, æй сахуыр кæндзæнис, зæгъгæ. Саразын беседæ, хи куыд хъæуы дарын адæмы ‘хсæн, уый тыххæй.

5. Саразын диалог хæрзæъдау лæппу æмæ зæронд усы хсæн:

-Нæ мады хай, дæ хорзæхæй, рахиз æмæ мæнæ ам æрбад.

-Ницы мын у, мæ къона, алæудзынæн.

-Уый та куыд: хистæр лæугæ кæна, кæстæр та бадгæ?!

- Бузныг. Дзæбæхæй байрæз.

IV. Итог занятия.

Занятие 8. Тема: «Буары хæйттæ»

«Части тела»

Цели:
1. Используя дополнительный материал увеличить словарный запас.
2. Развивать навыки и умения работы в группах, развивать языковую догадку.

4. Повышать интерес к изучению осетинского языка, воспитывать культуру общения, уважительного отношения друг к другу.
Новые слова: къах, сæр, къух, цæст, фындз,хъус, рус, гуыр, былтæ.

Оборудование: презентация, учебник.

Ход занятия.

I. Начало занятия.

1.После приветствия беседу учителя можно начать с вопросов: Дæ ном цы хуыйны? Дæ мыккаг кæмæй у? Фыд дын ис? Дæ фыды ном цы хуыйны? Кæм кусы?

2. Фонетическая зарядка.

«Æртæ лæджы». (Тагъддзуринаг.)

Æртæ лæджы

Хæрз æрæджы

Бæрзæфцæджы

Æртæ лæджы

Цъæх хæйрæджы

Сау куырмæджы

Дардтой сæджы.

II. Новая тема.
1) Ныртæккæ иугыццыл ахъазæм. Немного поиграем. Я вам буду показывать картинки с силуэтами, а вы должны отгадать этот предмет.

Æз уын æвдисдзынæн нывтæ, сымах та мын зæгъдзыстут цы предмет у, уый.
Дерево цветок дом человек.
Бæлас дидинæг хæдзар адæймаг.
По каким признакам вы отгадали эти предметы? Человека вы узнали по частям тела:
голове, туловищу, рукам, ногам.
2). Сегодня наша тема на уроке части тела буары хæйттæ.

Слайд 1.
Нæ урочы базондзыстут куыд хуыйнынц буары хæйттæ иронау. На занятии мы научимся называть части тела поосетински. Назовите мне их по–русски.

Уырыссагау ма мын сæ зæгъут.
Слайд 2.
Буарыхæйттæ сты:
Сæр - голова
Гуыр - туловище
Къух(тæ)-рука, руки
Къах(тæ) -нога,ноги
Фындз-нос
Цæст(ытæ) -глаз, глаза
Хъус (тæ) -ухо,уши.
Дети хором повторяют новые слова.
4). Работа в группах.

Учащиеся делятся на две группы по 4 человека.
1-ая карточка.
Найди лишние слова.
Къах, сæр, худ, къух, цæст, чиныг.
2-ая карточка.
Найди соответствие между переводом и словом.
сæр - туловище
къах - ухо
гуыр - голова
хъус- нога
5). Игра
Учащиеся собирают части тела из карточек.
IV. Итог занятия.

Занятие 9. Тема: «Дарæс»

«Одежда»

Цели:

1. Продолжать работать над произношением кавказских звуков.

2.Активизировать слова и словосочетания: дарæс, зымæгон дарæс, сæрдыгон дарæс, рагон дарæс.

3. Учить отвечать на вопросы: «Цы у?», «Цы сты?».

4.Учить детей классифицировать предметы одежды.

Новые слова: дзаума, дзаумæттæ, хъуырбæттæн,къаба, хæдон, худ, æрмкъухтæ, цырыхъхъытæ, къахыдарæс, хæлаф.

Оборудование: предметные картинки зимней и летней одежды, национальной одежды (или сами предметы).

Ход занятия.

Начало занятия.

1. Повторяются формулы приветствия

2. Фонетическая зарядка.

«Æртæ лæджы». (Тагъддзуринаг.)

Æртæ лæджы

Хæрз æрæджы

Бæрзæфцæджы

Æртæ лæджы

Цъæх хæйрæджы

Сау куырмæджы

Дардтой сæджы.

Цæрукъаты Валодя.

Работа над текстом. Перевести непонятные словосочетания: бæрзæфцæджы – березовая роща на горном перевале;

куырмæджы – в темноте;

сæджы – в саже.

Читать по 2 строчки.

II. Новая тема

(слайд). На слайде предметные картинки одежды и названия:

дзаума-одежда

хъуырбæттæн-шарф

къаба-платье

хæдон-рубашка

худ-шапка

æрмкъухтæ-перчатки

цырыхъхъытæ-сапоги

къахыдарæс-обувь

хæлаф-брюки

Каждое слово отрабатывается фонетически, повторяется индивидуально.

1. Игра «День рождения». Раздать предметные картины.

Абон Мæдинæйæн у йæ гуырæн бон.

-Æз ын лæвар кæнын хъуырбæттæн (называется то, что на картине).

- Ды йын цы лæвар кæныс?

-Æз ын лæвар кæнын къаба.

- Ды йын цы лæвар кæнынс?...

2. Развтие речи. На слайде одежда: зимняя одежду – отдельно, летняя – отдельно, старинные наряды – отдельно.

Цы сты адон? (Показывает на картинки.) Дети перечисляют,

Цы сты? Сæрдыгон дарæс æви зымæгон дарæс?

Цы сты адонæй рагон дарæс та?

Цухъхъа, нымæт, худ, кæрц, кæлмæрзæн, къаба. (По этой схеме закрепить: зымæгон дарæс.)

3. Игра «Дуканийы» В качестве закрепления с каждым словом разыгрывается диалог покупателя с продавцом по образцу:

– Уæ бон хорз!

– Æгас цу! Цы дæ хъæуы?

– Хъуырбæттæн.

– Мæнæ дын хъуырбæттæн.

– Бузныг.

III. Подведение итогов работы.

Занятие 10. Тема: «Дæсныйæдтæ» -

«Профессии»

Цели:

1. Развивать лексические навыки учащихся.

2. Продолжать работать над произношением кавказских звуков.

3. Развивать навыки и умения монологической речи.

4.Ознакомление с личными местоимениями.

Новые слова: дæсныйад, рынчын, дзæбæх кæнын, дохтыр, аразын, аразæг, дукани, дуканигæс, уæйгæнæг.

Оборудование: учебник, презентация.

Ход занятия.

I. Начало занятия.

1. Приветствие.

2.Фонетическая зарядка.

Ирон æвзаг цæмæн ахуыр кæныс?

Уымæн æмæ у мæ мадæлон æвзаг.

Уымæн æмæ цæрын Ирыстоны.

II.Повторение пройденного материала.

1.На слайде одежда: зимняя одежду – отдельно, летняя – отдельно, старинные наряды – отдельно.

Цы сты адон? (Показывает на картинки.) Дети перечисляют,

Цы сты? Сæрдыгон дарæс æви зымæгон дарæс?

Цы сты адонæй рагон дарæс та?

Цухъхъа, нымæт, худ, кæрц, кæлмæрзæн, къаба.

2.Игра «Чи цы дары». Составляются диалоги:

– Мæ уæлæ ис къаба.

– Цы ис дæ уæлæ?

– Мæ уæлæ ис хæдон, хæлаф.

– Чи дары къаба?

– Къаба дары мæ хо, мæ нана, мæ мад.

– Чи дары хæдон?

– Хæдон дары ме ’фсымæр, мæ дада, мæ фыд.

– Дæуыл та цы ис?

– Мæныл ис къаба. Дæуыл та?

– Мæныл та ис хæдон æмæ хæлаф.

Новая тема.

Ознакомление с личными местоимениями происходит в форме игры «Оживи картинку». Вызываются три ученика, они становятся поодаль друг от друга. Учитель стоит за первым учеником, показывает на себя и говорит: æз. Первый учении кповторяет это слово вместе с учителем, затем дети класса, показывая на себя, повторяют: æз (я), æз.

Учитель показывает на второго ученика у доски и произносит: ды (ты), ды. Дети показывают другна друга и повторяют: ды, (ты), ды.

Учитель с первым и вторым учеником указывают на третьего ученика и произносят: уый (он, она, оно), уый. Дети хором повторяют: уый, указывая на кого-то.

Можно вспомнить слова песни «Я, ты, он, она, вместе целая страна, вместе дружная семья». Учитель переводит начало этой песни на осетинский язык вместе с учащимися.

Поаналогиипроисходитознакомлениесличными местоимениями множественного числа.

К доске вызываются три группы детей по два-три человека. Игра «Оживим картинку» (в форме игры в мяч). Учитель бросает мяч кому-нибудь из учеников и называет местоимения на русском языке, а ученик должен быстро сказать слово по-осетински и обратно бросить мяч учителю.

При введении новой лексики учитель начинает свой рассказ о себе:

– Æз кусын скъолайы. Æздæн ахуыргæнæг. Уый у мæ дæсныйад (моя профессия).

Слово дæсныйад произносится 2-3 раза учителем, затем хором учащимися:

– Дæсныйад, дæсныйад, мæ дæсныйад, мæ дæсныйад, уый у мæ дæсныйад, уый у мæ дæсныйад.

Далее к беседе привлекаются дети, о профессиях родителей которых учитель имеет представление. Так вводятся существительные: дохтыр, аразæг, дуканигæс, затем глаголы: дзæбæх кæнын, аразын, дуканийы кусын. Алинæйы мад дзæбæх кæны рынчынты. Уый у дохтыр. Батрадзы фыд у аразæг. Аразы хæдзæрттæ, скъолатæ.

Чтение текста «Мæ дæсныйад».

Мæ дæсныйад

Æз кусын скъолайы. Æз дæн ахуыргæнæг. Уый у мæ дæсныйад. Алинæйы мад та дзæбæх кæны рынчынты. Уый у дохтыр. Батрадзы фыд у аразæг. Уый аразы хæдзæрттæ, скъолатæ. Артуры хо кусы дуканийы. Уый у дуканигæс (уæйгæнæг).

2. Проговаривание каждого предложения текста за учителем.

3. Ролевая игра «Æз дæн ахуыргæнæг». Игру можно разделить на две части.

Сначала учитель говорит:

– Кто хочет представить себя в роли у чителя и рассказать о своей профессии? А кто хочет рассказать о профессиях учащихся нашего класса?

Затем обе части следует объединить, и один ученик демонстрирует полный монолог, проходя по классу и показывая жестом на учеников, о родителях которых он говорит (дохтыр, аразæг, дуканигæс, уæйгæнæг). Учитель помогает вопросами, если в этом есть необходимость. Следующие учащиеся, выступающие в роли учителя, обходятся уже без помощи учителя.

IV. Подведение итогов работы на занятии:

Узнали, как называются профессии по-осетински и учились рассказывать о профессиях.

Занятие 11. Тема: «Нæ хæдзар» «Наш дом»

Цели:

1.Учить воспринимать на слух небольшой по объему текст диалогического характера, содержащий прилагательные: бирæуæладзыгон, гыццыл, стыр, рæсугъд, фыдынд.

2. Повторить названия остальных цветов.

3. Познакомить со структурой словосочетания «Цал уаты (къулы, рудзынджы, дуары…)».

Новые слова: хæдзар (хæдзæрттæ), цар, уат, бынат, уæладзыгон хæдзар, асинтæ,цал, гыццыл, стыр, рæсугъд, фыдынд, ды та, о, нæ.

Оборудование: учебник, презентация.

Ход занятия.

I. Начало занятия.

1. Организационный момент.

После приветствия беседу учителя можно начать с вопросов: Дæ ном цы хуыйны? Дæ мыккаг кæмæй у? Фыд дын ис? Дæ фыды ном цы хуыйны? Кæм кусы?

Сегодня мы научимся рассказывать о том, где мы живем.

2. Фонетическая зарядка.

«Æртæ лæджы». (Тагъддзуринаг.)

Æртæ лæджы

Хæрз æрæджы

Бæрзæфцæджы

Æртæ лæджы

Цъæх хæйрæджы

Сау куырмæджы

Дардтой сæджы.

II. Повторение пройденного материала.

Рассказ о своей семье.

Нæ бинонтæ изæрæй сæ фæллад уадзынц. Дада кæсы чиныг. Нана хуыйы. Мæ мад бийы. Æз æмæ мæ фыд телевизормæ кæсæм. Ме фсымæр Зауырбег æмæ мæ хо Зæринæ ныв кæнынц.

III. Новая тема.

Текст на слайде

Мæ хæдзар

– Æз цæрын бирæуæладзыгон хæдзары. Ды та?

– Æз та цæрын иууæладзыгон хæдзары.

– Цал уаты ис уæ хæдзары?

– Æртæ уаты.

– Цал къулы ис дæ уатæн?

– Цыппар.

– Цал рудзынджы ис дæ уатæн?

– Æртæ рудзынджы.

– Цал дуары ис дæ уатæн?

– Дыууæ дуары.

Для раскрытия значения лексики используется рисунок (слайд). Тренировка в употреблении новой лексики осуществляется в вопросо - ответных упражнениях. Большое внимание следует уделять работе парами.

Обучение аудированию.

Учащиеся прослушивают текст. После прослушивания учитель проверяет понимание текста при помощи вопросов. Затем учащиеся составляют подобные диалоги в парной работе.

Нæ хæдзар

Мах цæрæм фондзуæладзыгон хæдзары. Нæ фатеры ис æртæ уаты. Уæттæ сты райдзаст æмæ хъарм. Вæййынц сыгъдæг æмæ æфснайд. Уазæгуаты пъолыл байтыдтам стыр рæсугъд гауыз. Æз уарзын, гауызыл бадгæйæ, конструкторæй хъазын. Зæринæ та, къæлæтджыны бадгæйæ, ирон равдыстытæм (передачи) фæкæсы телевизормæ. Папæ балкъоны арæх цалцæг кæны алыхуызон электрон прибортæ. Сыхæгтæ дæр ма йæм кусинæгтæ æрбахæссынц. Мамæ йæ рæстæг фылдæр цæлгæнæны æрвиты. Алыхуызон хæринæгтæ нын скæны. Маринæ йын арæх æххуыс кæны. Уый дæр фæнды, чъиритæ кæнын базонын. Мах хъæлдзæгæй цæрæм нæ уарзон хæдзары.

Словарь: фондзуæладзыгон-пятиэтажный

Фатер-квартира

Рæстæг-время

Алыхуызон-разные

Отрабатываются выражения: царыл ауыгъд ис…, пъолыл ис…, уаты астæу ис…, къулы цур ис… .

– Кæм цæры Алан? (фондзуæладзыгон хæдзары)

– Цал уаты ис Аланы хæдзары? (æртæ)

– Цавæр у Аланы хæдзар?(Стыр æмæ рæсугъд.)

– Цы ис пъолыл? (Гауыз.)

– Цы хуызæн у гауыз? (Рæсугъд.)

IV. Подведение итогов работы по теме «Наш дом»:

Мы научились описывать дом.

Занятие 12. Темæ: «Нæ уазæгуат»

«Гостинная»

Цели:

1. Учить воспринимать на слух монолог - описание.

2.Учить описывать комнату, употребляя новую лексику по теме.

3.Первичное знакомство с местным внешним падежом (æддагбынатон хауæн).

Новые слова: уазæгуат, тæрхæг (тæрхæджытæ), диван (тæ), астæу, цур, ауыгъд у, къæлæтджын бандон, æви.

Оборудование: презентация.

Ход занятия.

Начало занятия.

Организационный момент.

– Тема называется «Нæ уазæгуаты цы ис?» («Что естьвнашейгостиной?») Мы научимся рассказывать о том, что есть у нас в гостиной.

2. Фонетическая зарядка.

Отрабатывается произношение названий дней недели:

Къуыри-къуырисæр, дыццæг, æртыццæг, цыппæрæм, майрæмбон, сабат, хуыцаубон.

II. Повторение ранее изученного материала.

Рекомендуется повторить материал прошлого занятия. Особое внимание уделяется употреблению прилагательных.

– Æз цæрын бирæуæладзыгон хæдзары. Ды та?

– Æз та цæрын иууæладзыгон хæдзары.

– Цал уаты ис уæ хæдзары?

– Цыппар уаты….

III. Новая тема.

Нæ уазæгуат (слайд)

Сывæллæттæ, уæ хорзæхæй ракæсут фæйнæгмæ, нывы нæ уазæгдон.

Æз уын ныртæккæ радзурдзынæн, цы ис нæ уазæгдоны, сымах байхъусут æмæ мын быцархайдзыстут радзурын, цы ис сымах уазæгдоны.

Нæ уазæгуат у стыр æмæ рæсугъд. Царыл ауыгъд ислюстрæ. Пъолыл ис гауыз. Гауыз у сырх. Уаты астæу – дыууæ къæлæтджын бандоны. Къулы цур лæууыстыр телевизор.

Отрабатываются выражения: царыл ауыгъд ис…, пъолыл ис…, уаты астæу ис…, къулы цур ис… .

Учитель спрашивает ученика:

–Уæ уазæгуат сыгъдæг вæййы æви чъизи? – Ваша гостиная чистая или грязная?– Уæ уазæгуат сыгъдæг вæййы æви чъизи?

Учащийся отвечает с помощью учителя:

– Нæ уазæгуат вæййы сыгъдæг.

– Чи æфснайы уæ уазæгуат?

– Мæ мад.

– Ды дæ мадæн феххуыс кæныс?

(Выражение «дæ мадæн» повторяется несколько раз.)

– О. Æз мæ мадæн æххуыс кæнын: дидинджытыл дон фæкæнын, рыгтæ фæсæрфын, пъол фæмæрзын.

– Цы хорз чызг (лæппу) дæ!

Учитель объясняет значение глаголов с приставкой фæ-.

IV. Подведение итогов работы по теме «Нæ уазæгуаты цы ис?»:

1. Научились описывать гостиную.

Занятие 13. Тема: «Нæ хуыссæнуат»

«Наша спальня»

Цели:

Учить воспринимать на слух монолог - описание.

Учить описывать комнату, употребляя новую лексику по теме.

Новые слова: хуыссæнуат, сынтæг, гобан, баз, хъæццул, скъапп, гауыз.

Оборудование: презентация, учебник.

Ход занятия.

I. Начало занятия.

1. Организационный момент.

– Тема нашего занятия сегодня «Нæ хуыссæнуаты цы ис?» («Что есть у нас в спальне?»).

–Мы будем учиться описывать спальню.

2. Фонетическая зарядка.

В материал фонетической зарядки целесообразно включить следующие вопросо-ответные единства:

– Мæнæ ацы хызын кæй у?

– Уый у мæ хызын.

– Мæнæ ацы чиныг кæй у?

– Лаурæйы чиныг.

– Ацы кърандас кæй у?

– Уый у Аланы кърандас.

II. Повторение ранее изученного материала.

Можно затем в вопросо-ответных упражнениях повторить тему «Нæ уазæгуат» и предложить учащимся рассказать о своей гостиной.

III. Новая тема.

Используя картинки, учитель вводит новые слова. Тренировку в употреблении новой лексики можно провести в форме игры «Нæ ног хуыссæнуат» («Наша новая спальня»).

– Ног сынтæг ам ис.

– Ног гобан ам ис и т.д.

– Мæнæ ай баз, … и т.д.

1. Обучение диалогу-расспросу.

Учитель организует игру «Цы ис Аланы хуыссæнуаты?». Кто-то выступает в роли Алана. Остальные учащиеся – гости.

Алан говорит (учитель помогает):

– Мæнæ нæ ног хуыссæнуат.

Гости расспрашивают:

– Уæ хуыссæнуаты цы ис?

Учитель обращает внимание на окончания существительных – ы.

– Нæ хуыссæнуаты ис сынтæг, дзаумæтты скъапп, кæсæн, цырагъ, хъæццул, æмбæрзæн.

– Цавæр у уæ уат?

– Стыр, рæсугъд, сыгъдæг.

2. Повторяются названия цветов:

– Уæ скъапп цы хуызæн у? – Морæ.

– Уæ гобан цы хуызæн у? – Урс.

– Уæ гауыз цы хуызæн у? – Сырх.

– Уæ бандон цы хуызæн у? – Бур. …

3. Обучение аудированию.

Нæ хуыссæнуат

– Мæнæ ацы хуыссæнуат кæй у?

– Уый у нæ хуыссæнуат.

– Цы ис уæ хуыссæнуаты?

– Сынтæг, кæсæн, цырагъ, гобан, хъæццул, æмбæрзæн. Пъолыл ис гауыз. Къулы цур та – дзаумæтты скъапп.

– Цавæр у уæ хуыссæнуат?

– Рæсугъд æмæ сыгъдæг.

– Уæ гауыз цы хуызæн у?

– Сырх.

– Уæ хуыссæнæмбæрзæн цы хуызæн у?

– Урс.

– Уæ царыл люстрæ ауыгъд ис?

– О.– Цы рæсугъд у уæ хуыссæнуат!

4.После прослушивания учитель проверяет понимание текста при помощи вопросов. Затем учащиеся составляют подобные диалоги в парной работе.

IV. Подведениеитоговработы потеме.

Научились описывать спальню.

Занятие 14.Тема: «Нæ цæлгæнæн»

«Наша кухня»

Цели:

1. Учить воспринимать на слух текст диалогического характера иотвечатьна вопросы попрослушанному тексту.

2. Учить описывать кухню и рассказывать, что мы делаем на кухне.

3.Формировать у детей представление о многократности действия (глаголы с приставкой фæ). Первичное знакомство с однородными членами предложения.

Новые слова: цæлгæнæн, хæринаг, пец, уазалгæнæн, тæбæгъ(тæ), къус(тæ), тебæ(тæ), цайдан, уидыг (уидгуытæ), кард (кæрдтæ), вилк (тæ).

Оборудование: презентация.

Ход занятия.

I. Начало занятия

1.Организационная часть.

После приветствия беседу учителя можно начать с вопросов: Дæ ном цы хуыйны? Дæ мыккаг кæмæй у? Фыд дын ис? Дæ фыды ном цы хуыйны? Кæм кусы? Кæм цæрыс? Чи сты дæ бинонтæ?

Тема нашего занятия сегодня: «Цы ми кæнæм нæ цæлгæнæны?» («Что мы делаем на кухне?»)

Мы научимся описывать кухню и рассказывать, чтомыделаемнакухне.

2. Фонетическая зарядка.

Мæ фæстæ дзурут:

Уат, нæ уат, нæ уаты цы ис?

Уазæгуат, нæ уазæгуат, нæ уазæгуаты цы ис? Хуыссæнуат,нæхуыссæнуат,нæхуыссæнуатыцы ис?

Цавæр у уæ уазæгуат? – Рæсугъд æмæ стыр. Цавæр

у уæхуыссæнуат? − Сыгъдæг.

На втором занятии цикла используется текст по теме в аудиозаписи.

II. Повторение ранее изученного материала (слайд).

Прослушивается текст «Нæ хуыссæнуат».

Презентация «Хуыссæнуат», и дети по ней разыгрывают диалог.

III. Новая тема.

Текст (На слайде)

Нæ цæлгæнæны.

– Цавæр у уæ цæлгæнæн?

– Стыр, рæсугъд æмæ сыгъдæг.

– Цы ис уæ цæлгæнæны?

– Пец,уазалгæнæн,скъæппытæ,стъол,бандæттæ.

– Цавæрцæлгæнæнмигæнæнтæисуæцæлгæнæны?

– Цайдан,тæбæгътæ,къустæ,кæрдтæ,вилкæтæ, уидгуытæ.

– Цы ми фæкæнынц цæлгæнæны?

– Мамæ хæринаг фæкæны.

–Ды та?

– Æз фехсын тæбæгътæ.

– Дæ хо та?

– Мæ хо та фæмæрзы пъол.

Тренировка в употреблении новых слов проводится в игровой форме. Составляются диалоги:

1. – Цы ис нæ цæлгæнæны?

– Скъæппытæ, бандæттæ, стъол, пец, уазалгæнæн.

– Цы ма ис нæ цæлгæнæны?

– Цæлгæнæн мигæнæнтæ: къустæ, тебæтæ, тæбæгътæ,агуывзæтæ, уигдуытæ, кæрдтæ, вилкæтæ, цайдан.

– Цавæр у уæ цæлгæнæн?

– Сыгъдæг æмæ рæсугъд.

– Цы ми фæкæнынц цæлгæнæны?

(Учитель объясняет значение многократности действия, если глагол имеет приставку фæ-.)

–Мамæ хæринагфæкæны. Мæ хо тæбæгътæ фехсы.

– Ды та цы ми фæкæныс?

– Æз фæмæрзын пъол.

– Тынг хорз.

2. Учащиеся по картинке описывают кухню и рассказывают, что делают на кухне.

IV. Подведение итогов.

Научились описывать кухню и кухонные принадлежности, научились рассказывать, что делают на кухне.

Занятие 15. Тема: «Сабиты уат»

«Детская комната»

Цели:

1.Учить воспринимать на слух небольшой по объему текст диалогического характера, построенный на знакомом материале.

2.Учить расспрашивать друг друга о детской комнате и описывать свою комнату.

3. Продолжить знакомство с глагольной приставкой фæ-: фæкусыс, фæахуыр кæныс, фæхъазын, фæкæсын.

Новые слова: сахат, хъазæн (тæ), иту, къори, компьютер, уым, нæм.

Оборудование: презентация.

Ход занятия.

I. Начало занятия.

1.После приветствия можно провести беседу.

Абон бонтæй цы бон у? Кæцы нымæц у? Боныхъæд цавæр у?

– Мы научимся описывать детскуюкомнату.

2. Фонетическая зарядка.

Отрабатывается произношение лексики прошлой темы в предложениях.

II. Повторение ранее изученного материала.

С помощью презентации проводится беседа на темы: «Нæ уазæгуаты цы ис?», «Нæ хуыссæнуаты цы ис?», «Цы ми кæнæм нæ цæлгæнæны?», «Райсом æмæ изæрæй мæхи фехсын».

III. Новая тема.

Для семантизации лексики используется предметная и картинная наглядность.

Текст на слайде.

Сабиты уат

Ис нæм сабиты уат. Уый урæсугъд æмæ сыгъдæг. Мæ уаты ис стъол, сынтæг, скъапп, бандон, чингуыты скъапп.

Æз мæ уаты мæ фæллад фæуадзын, мæ уроктæ фæахуыр кæнын, компьютерыл фæхъазын, телевизормæ фæкæсын.

1. Тренировка в употреблении глаголов с приставкой фæ-.

Тема отрабатывается на материале микродиалога:

– Цы фæкусыс дæ уаты?

– Мæ уроктæ фæахуыр кæнын, мæ фæллад фæуадзын, компьютерыл фæхъазын, телевизормæ фæкæсын.

2.Обучение монологической речи.

К описанию детскойкомнаты готовят вопросы учителя:

– Сабиты уат уæм ис?

– Ис. (Сабиты уат нæм ис.)

– Цавæр у дæ уат?

– Уый у рæсугъд æмæ сыгъдæг.

– Мæ уаты ис стъол, сынтæг, скъапп, бандон, чингуыты скъапп.

– Хорз у дæ уат.

После отработки отдельных реплик составляется монолог: «Нæ сабиты уат»

IV. Подведение итогов работы по теме «Нæ сабиты уат»:

Научились описывать детскую.

Занятие 16. Тема: «Мой распорядок дня»

«Мæ боны фæтк».

Цели:

1.Учить воспринимать на слух небольшой по объему текст диалогического характера.

2.Учить расспрашивать друг друга о распорядке дня.

Новые слова: уæгъд рæстæг, тезгъо кæнын, æфснайын, хъазт (тæ).

Оборудование: презентация, учебник.

Ход занятия.

I.Начало занятия.

1. Приветствие.

2. Фонетическая зарядка.

Отрабатывается произношение лексики прошлой темы в предложениях.

II. Новая тема.

1. Учитель. Ребята, вы мы сейчас посмотрим с вами презентацию и попробуем угадать, о чем пойдет речь, тему нашего занятия. Попробуем вместе с вами сделать шаг навстречу времени. Поучимся его правильно распределять, чтобы успеть и поработать, и отдохнуть, и заняться любимым делом. Поговорим о том, какие дела, занятия вы считаете полезными.

Так как вы поняли, о чём мы будем говорить на сегодняшнем занятии?

(О том как распределять свое время, как проводить свободное время).

( Абон нæ ахуыры дзурдзыстæм улæфты рæстæгыл).

Давайте вспомним:

- Какие единицы времени существуют?

- Какие пословицы и поговорки говорят о времени?

(Делу время, потехе час. Работе время, а досугу час», «После дела и гулять хорошо»)

Чтобы правильно распределить время, нужно подумать, какие дела для вас обязательны.

Слайд 2.

Какие дела для вас обязательны? Цавæр куыстытæ кæнут алы бон дæр? (предполагаемые ответы учащихся: «ходить в школу», «выполнять домашние задания», «помогать родителям», «убирать свою комнату» и т.д.); (Скъоламæ цæуын, хæдзармæ куыст кæнын, мæ мадæн æххуыс кæнын, уат æфснайын.)

Æркæсæм ма нывтæм æмæ сбæрæг кæнæм, раст пайда кæнынц сабитæ сæ рæстæгæй. (Дзуапп)

Учитель: Как называют время после выполнения обязательных дел? (свободное время)

(Свободное время – это время, которым ты сам распоряжаешься. Но не нужно думать, что свободное время – это ничего неделание. Это время для разнообразных занятий, которые каждый себе выбирает.)

Учитель: Чем можно заняться в свободное время? ( Дзуаппытæ)

Давайте посмотрим презентацию о том, как проводили дети свое свободное время в прошлом веке?

Учитель: Изменились занятия свободного времени детей, подростков прошлого века и в наши дни? Цы ивддзинæдтæ æрцыд нæ рæстæджы? (практически нет.)

Учитель: Какие новые занятия появились у детей сегодня? Цавæр хъæзтытæ фæзынд нæ рæстæджы?

(Просмотр телевизора, компьютерные игры, разные игры в телефоне). (Организовать дискуссию с учащимися по вопросу о том, какие телевизионные передачи они смотрят? Почему? Какие передачи полезно смотреть подросткам?

Учитель: Какую пользу можно извлечь от компьютерных игр? И какой вред?)

(Учебные занятия, сидение за компьютером заставляют долго сохранять одну и ту же позу, а это очень утомляет мышцы. Поэтому нам и нужна разрядка, нужны регулярные физические нагрузки.)

Учитель: Каким активным отдыхом вы можете заняться в свободное время? (Ответы)

Учитель: чем бы вы не занимались в свое свободное время, главное, чтобы эти занятия приносили пользу, помогали вам развиваться, расширяли ваш кругозор.

Ныртæккæ та бакæсдзыстæм текст æмæ йæ ратæлмац кæндзыстæм.

Текст кæсæм рольтæм гæсгæ.

1-аг скъоладзау: Мæ сæйрагдæр куыстытæ куы бакæнын, уæд иу сахаты бæрц фæхъазын компьютерæй, фæкæсын телевизормæ.

Чи куыд æрвиты йæ уæгъд рæстæг?

Къласы разамонæг: Нæ абоны фембæлды цæй æмæ раргом кæнæм ахæм æмбисондымидис: «Алцæмæн дæр йæхи афон ис». Уæ журналы бæрæггæнæнтæ куыд æвдисынц,афтæмæй цыма уе ’ппæт уæ рæстæгæй, куыд æмбæлы, афтæ нæ пайда кæнут, æви раст нæдæн? Радзурутма, чи уæ уæгъд рæстæг? Алкæмæн дæр ис ныхасы бар.

2-аг скъоладзау: Компьютер дæр уарзын, фæлæ ма æз æмбырд кæнын маркæтæ, компактон дисктæ, лыстæг æхцатæ

5-æм скъоладзау: Æздæр хæрз чысылæй фæстæмæ уарзын алыхуызон чингуытæ кæсын: историон цауты, цæрæгойты, адæмты æгъдæуты тыххæй. Чингуыты æз ссарын дзуæппытæ царды фарстытæн. Ныртæккæ мæ бон у кæцыфæнды бæстæйы тыххæй дæр исты радзурын. Чингуытæ æмбисыхсæвмæ дæр кæсин, фæлæ мæ мæ ныййарджытæ нæ фæуадзынц.

Хæслæвæрдтæ:

а) найти в тексте глаголы настоящего времени и перевести. Тексты ссарын нырыккон афоны мивдисджытæ æмæ сæ ратæлмац кæнын.

б) аифтындзæг кæнын мивдисæг æрвитын хъуыдыйады мидæг. Æз æрвитын мæ рæстæг хорз.

V. Подведение итогов работы по теме.

А теперь вы сами расскажете о том, кто как проводит свободное время и это будет выводом для нашего занятия.

Занятие 17. Тема: «Хæринаг æмæ нуазинаг»

«Еда и питье»

Цели:

1. Продолжать работать над произношением звуков «хъ» и «гъ».

2. Познакомить детей со словами: физонæг, куывд (пир).

3. Активизировать слова: цыхтджын, къабускаджын, картофджын, фыдджын.

4. Учить детей отвечать на вопросы: «Цæимæ?», «Цы скæнынц?».

Новые слова: дзидза, чъири, цыхт, дзыкка, лывзæ, физонæг, дзул, кæрдзын, хъайла, хъæрмхуыпп.

Оборудование: предметные картинки: сыра, мяса, картофеля, капусты и свеклы; серии «Еда», «Питье».

Ход занятия.

Начало занятия.

1.Приветствие.

Фонетическая зарядка.

Отработка произношения звуков [къ],[хъ], [дз],[дж] в слове, словосочетании, предложении.

Ирон æвзаг цæмæн ахуыр кæныс?

Уымæн æмæ у мæ мадæлон æвзаг.

Уымæн æмæ цæрын Ирыстоны.

Новая тема:

На слайде предметные картинки: картофеля, капусты, свеклы и сыра и т.д.

Мясо - дзидза

Шашлык – физонæг

Пирог - чьири

кæрдзын – чурек

Дзыкка - блюдо из сливок, свежего сыра и муки

Чьири - пирог

Хъæрмхуыпп – суп
Бас – бульон

Хъайла – яичница

Лывзæ – мясное рагу

Объяснить значение слов и проследить за произношением.

Игра « Ды цы уарзыс?». Игра цепочкой.

Æз уарзын чъири. Ды цы уарзыс?

Æз уарзын лывзæ . Ды цы уарзыс? и т.д.

С давних времен и до сегодняшнего дня осетины пекут пироги. Пироги в зависимости от начинки бывают разные: картофджын, цыхтджын, фыдджын, цæхæраджын, насджын и т.д.

- Зæгъут-ма, цæимæ кæнынц картофджын?

-Цæимæ кæнынц цыхтджын?

-Цал уæлибæхы скæны нана бæрæгбон кувынæн?

-Чи сæ скувы, нана æви дада? Давид! Д. Дада!

-Цы скæнынц картофимæ?

- Цы скæнынц цыхтæй?

4. Игра-диалог «Цепочка». У детей – предметные картинки серии «Еда» и «Питье».

-Людæ, æркæс дæ нывмæ æмæ дзурæм иумæ.

Л.Мæнмæ ис æхсыр.

Оксанæ, цы ис дæумæ та?

О. Мæнмæ ис сæкæр.

- Оля, цы ис дæумæ та? (Диалогом охватить всех.)

5.Игра «Составь слово» (Слайд)

идзадз

озинфæг

ичръи

ахйъла

æвзыл

III. Подведение итогов работы по теме.

Занятие 18. Тема:

«Хæринаг скæнæм æмæ фынг æрæвæрæм»

«Приготовим еду и накроем на стол.

Цели:
1. Формирование познавательных учебных действий, развивать внимание, мышление.
2. Отрабатывать разговорную речь.
3. Развивать творчество, воображение, умение размышлять, осмысливать, делать самоанализ.
4. Систематизировать лексику по теме: «Хæринæгтæ».

Новые слова: фынг, уазджытæ, бæрæгбон, фысым, уазæг,

Оборудование: учебник, презентация.

Ход занятия

I. Начало занятия.
1. Давайте поздороваемся.
- А теперь по – осетински: «Алыбоны 'гас цæут».
- Дети, а какой у нас сегодня день? (праздничный день – бæрæгбон)
- А почему у нас праздник? (потому, что у нас гости)
- Хорошо, рассаживайтесь по местам.

2.Фонетическая зарядка.

Отработка произношения звуков [къ], [хъ], [дз], [дж] в слове, словосочетании, предложении.
- Чтобы в магазине мы могли чётче и красивей говорить, поиграем в игру «Попугайчики». Цæмæй дуканийы рæсугъд дзурæм, уый тыххæй ныртæккæ ахъазæм «Тутитæй»:
ХЪ, хъ, хъ. Хъо, хъа, хъу, хъи, хъæ. Хъобан, хъулон, хъыбыл, хъил, хъæу. Хъæуы ис дукани. Хъæуты дуканиты ис бирæ хойрæгтæ.
Гъ,гъ,гъ. Гъа,гъо,гъу, гъæ. Æгъгъæд, æгъдау, сæгъ. Сæгъæн йæ сæныкк алыгъд. Бирæгътæ сæгъты хъæдрæбынæй хъахъхъæдтой.
- Ныр тынг рæсугъд дзурдзыстæм.
II.Новая тема.

- Дети, вы знаете, что у нас в Осетии гостеприимство очень высоко ценится, очень почётно. Æмбисондæн баззад, бинонтæ уæд цыдысты адæмыл нымад, цалынмæ сæм уазджытæ цыди. Семья считалась людьми до тех пор, пока к ним приходили гости. Вот теперь они пришли и к нам тоже и мы принимаем гостей. Ныр махмæ дæрæбацыдысты уазджытæ, æмæ мах стæм фысымтæ.
- Цæмæй нæ уазджыты зæрдыл абоны бон сæмбæла зæрдæхъæлдзæгæй, уый тыххæй цы бакæнын хъæуы? Что нам надо сделать, чтобы наши гости остались довольны сегодняшним днём?(надо их пригласить за стол)
- А для того, чтобы пригласить гостей за стол, что нам нужно сделать? (приготовить еду)
- Так какая у нас сегодня тема занятия? (приготовим еду и накроем на стол)
- А как тема нашего урока будет звучать по-осетински? (Хæринаг скæнæм æмæ фынг æрæвæрæм)
- Есть в теме нашего урока очень важное слово: фынг. Ему посвящён даже эпиграф нашего урока (слайд).

Æртæкъахыг фынг баззад нын фыдæлтæй,
Йæ хуыз æмдымбыл хур æмæ зæххау
Дзаг у нæртон хæринаджы бæркæдтæй,
Цæмæй фысымтæ бахынцой сæ уазджыты рæдау.

Трёхногий фынг остался нам от предков.
Он круглый, словно небо и земля.
На нём так много нартских угощений,
Чтобы со щедростью могли принимать гостей.

- Запомните слова. Мы к ним еще вернёмся.
- Мы сейчас с вами хозяева, фысымтæ, и нам надо принять гостей. Как у вас дома принимают гостей? Уæхимæ та æрбацæуæг адæмы куыдсуазæг кæнынц?
-А что нам надо, чтобы накрыть на стол? Цы бакæнын хъæуы, цæмæй фынг æрæвæрæм? - Что потребуется для приготовления еды? Хæринаг скæнынæн нæ цы бахъæудзæн?
- Где нам взять продукты для приготовления еды? Кæм сæ райсæм?
- В каком магазине мы их купим? Цавæр дуканийы сæ балхæндзыстæм? (хойрæгты дуканийы)
- Значит, мы идём в магазин.
- Ребята, давайте вспомним, о каких продуктах мы говорили на прошлых уроках? (цай, хъæдындз, уырыдзы, нуры, зети, къабуска, цæхæра, цæхх, ссад, дзидза, цыхт, къæдор, æйчытæ, нæлхæ, æхсыр, мисын, суардон) .
- Где все это можно купить? Кæм сæ ис балхæнæн?
- Кто знает, что из этих продуктов можно приготовить, кам же надо накрыть на стол? Цавæр хæринæгтæ ис скæнæн ацы хойрæгтæй? Перечислите их.
- А теперь посмотрите, что приготовили Абаевы из этих продуктов. Æркæсут ма, Абайтæ цы хæринæгтæ скодтой.
- Из чего приготовлены эти блюда? Ацы хæринæгтæ цавæр хойрæгтæй скодтой?
- Ацы хæринæгтæй уæхимæ кæцытæ вæййы? Какие блюда бывают у вас дом каждый день?
- Скажите, а то что мы готовим каждый день дома для себя, можно предложить гостям?
- Еда бывает праздничная, а бывает повседневная, то что у нас дома каждый день. Какие из этих блюд можно назвать повседневными, а какие праздничными?
- На рисунках есть блюда. Давно знакомые вам. Но есть такие, которые очень редко появляются у нас на столах. Например, дзыкка. Это блюдо из свежего сыра, сливок и муки. Посмотрите, как она плавает в масле. Так и говорят: цæрвджын дзыкка.
- А еще обратите внимание на чурек. Предки наши жили высоко в горах, где было мало земли и на той плохо росла нежная пшеница. Обычный хлеб из белой муки, который есть в каждом доме сегодня и мало ценится, был для них богатством. Из пшеничной муки, т.к. еæбыло крайне мало, пекли только пироги по большим праздникам, на свадьбы. Зато там очень хорошо росла кукуруза. Она спасала семьи от голода. И название дали ей очень почётное – нартхор – зёрна нартов. Из кукурузной муки делали чурек. А сейчас нам наш репортёр покажет и расскажет, как делают чурек и где он это видел.

Текст читает ученик:
«Æз тынг уарзын кæрдзын. Мамæ мын тынг арæх фелхæны кæрдзынтæ дуканийы. Иу хатт цæ райстам хъармæй. Афтæ базыдтон, кæрдзынтæ дуканийы кæй кæнынц. Æмæмæ бафæндыд фенын æмæ нæкъласы сывæллæттæн радзурын, куыд кæнынц кæрдзын.»
7. Игра:
- Фæйнæгыл фыст хъуыдыйæдтæ, кæронмæ фыст не сты. Хъæуы дзы йæ нысаниуæгмæ гæсгæ бавæрын нывтæ, цæмæй хъуыдыйад фæуа.
8. Рубрика «составление диалога»:
- Как выполнить задание рубрики? Как вы спросите друг друга?

- Æз уарзын хъæбынтæ. Ды та цы уарзыс?
- Æз тынг уарзын плау. Ды та цы уарзыс?
- Æз та уарзын гуылтæ. Ды та цы уарзыс?
- Æз дæр уарзын гуылтæ. Ды та цы уарзыс?
III. Подведение итогов работы по теме.

Занятие 19.Тема: «Нуазинæгтæ»

«Питье»

Цели:
1. Формирование познавательных учебных действий, развивать внимание, мышление.
2. Отрабатывать разговорную речь.
3.Развивать творчество, воображение, умение размышлять, осмысливать, делать самоанализ;
4.Систематизировать лексику по теме: «Нуазинæгтæ».
Новые слова: суардон, фынг, уазǽг, æгъдау.

Оборудование: учебник, индивидуальные карточки, презентация.

Ход занятия.

I.Начало занятия.

1. Приветствие.

2.Фонетическая зарядка.

II. Новая тема.

Сывæллæтæ, нæ фынгыл æрмæст хæринæгтæ куы уа, уæд уыдон уазджытæн æгъгъæд сты? Дети, если на столе будет только еда, этого достаточно для угощения?
- Что нам не хватает? (нуазинæгтæ, напитков)
- Конечно же что кроме еды, на столе бывают еще и разные напитки. Æмæ цавæр нуазинæгтæ зонут? Какие напитки вы знаете? Перечислите.
- Посмотрите, какие виды напитков у нас на слайде. Прочитайте их названия.
- Из предложенных нам напитков самым удивительным является минеральная вода – суардон. Осетия – очень маленькая республика, но в ней очень много природных богатств. К этим богатствам относятся и осетинские минеральные источники. Это и Бухардон, и Тиб, и Зарамаг, Заманкул, Бæгъиатæ, Урсдон. Знамениты наши минеральные воды по всей России, и съезжаются к нам со всех концов нашей необъятной Родины. Воды наши очень полезны, содержащиеся там минералы оказывают большое благотворное влияние на организм и здоровье человека.
- И конечно же нельзя не сказать о другом напитке – бæгæны.

Оно всегда пользовалось особым почётом. Пивом в Осетии освящались и освящаются три пирога на празднествах, свадьбах. Во времена наших предков не всякий человек допускался варить пиво. Варили его мужчины, уходили они для этого к самым истокам родника, в пещеры, для того, чтобы знать, что не ступала возле родника ни нога человека. Ни животного. Только такой родник считался «чистым», пригодным для пива.

Посмотрите, в каких огромных котлах варился этот напиток. Говорили, что варить пиво научили Нарты, а кто первый сварил у Нартов, вы сейчас увидите.
1.Игра:
- Ребята, у нас перепутались еда и напитки. Надо нам их разделить строго по местам.
2. Закрепление нового материала:
- Ребята, ну вот мы приготовили разную еду из наших продуктов. Есть у нас и напитки. Мах æрцæттæ кодтам нæ хойрæгтæй алыхуызæн хæринæгтæ, ис нæм нуазинæгтæ дæр. Уæдæ уазджыты раз цы æрæвæрдзыстæм? Что мы поставим перед гостями, какую еду? Подумайте.
- Посмотрите, какой стол мы накроем для наших гостей. Какой он?
- Это фынг, почётный трёхногий стол для гостей. Ему посвящены и строки нашего эпиграфа.

- Вы поняли, почему он круглый? (потому, что автор сравнивает его с землёй и солнцем).
- Ребята, обратите внимание, что фынг был не только круглый, но и невысокий. И стулья возле фынга тоже были низкие. Почему, кто-нибудь это знает?
- Для этого было несколько причин. Во – первых, осетины в каждый момент своей жизни старались проявит культуру на высоком уровне, æгъдау. Гости в доме осетина всегда были самыми почётными людьми, и сидеть им нужно было не склоняясь к столу, прямо. Признаком большой невоспитанности считалось объедаться.
Во-вторых, сам фынг предназначался только для гостей. Его вынимали только тогда, когда в доме был гость, то есть за общий стол его не сажали. А теперь подумайте и перечислите, какую еду и напитки нам поставить таким почтенным людям.
3. Работа в тетрадях:
- А теперь вам надо определить, из чего сделаны блюда. Баиу кæнут хойраг æмæ сконд хæринаг.
V. Подведение итогов работы по теме.

Что вы узнали нового?

Занятие 20. Тема: «Нанайы цæхæрадоны»

«В огороде у бабушки»

Цели:

1.Обобщить и систематизировать представления детей о дарах осени.

2.Учить детей воспринимать на слух небольшой текст.

3.Учить детей диалогической речи, используя выражение

4.Прививать любовь к природе родного края.

Новые слова: гагадыргътæ, æрыскъæф, мæнæргъы, мырткæ, галæрыскъæфмæцкъуы.

Оборудование: презентация.

Ход занятия.

I.Начало занятия.

1.Приветствие.

2.Фонетическая зарядка

Æмбисæндтæ:

- Фæззыгон бон афæдз дары.

- Уалдзǽджы цы байтауай, уый фæззæджы æркæрддзынæ.

- Цæхæрадонæй куы ницы æрбахæссай, уæд æххормагæй сбаддзынæ.

- Куысты да хид куы нæ рацæуа, уæд æхсæвæр нæ бахæрдзынæ.

II. Новая тема:

Байхъусут æмæ базонут: (слайд)

Уæлæ рагъæй

Хъæумæ ракаст

Хъæумæ рараст

Бур куырæттджын

Бур раздарæн

Йæ астæуыл.

Раздарæнæй хурмæ худынц

Бур кæрдотæ

Сырх фæткъуытæ.

Базон, базон уый кæд вæййы.

-Уый вæййы фæззæджы.

Учитель. Цæмæй йæ базыдтат?

- Уымæн æмæ фæззæг у бур-бурид, хъулон-мулон.

Хъулон-мулон фæззæг сахор ныр та мах

Сырх-сырхид нæ рустæ

Цъæх-цъæхид нæ къухтæ

Бур-бурид нæ хъустæ.

Учитель. Сывæллæтæ, цавæр мыр хъусут ацы дзырты?

- Хъæд, хъæумæ, хъустæ, хъулон (мыр Хъ)

Учитель. Уæ зæрдыл-ма æрлæууын кæнут цавæр ивддзинæдтæ æрцæуы æрдзы мидæг фæззæджы? Цæмæн хонынц бæркадджын фæззæг? Ахъуыды ма кæнут æмæ зæгъут кæд райдайы фæззæг?

- Фæззæг райдайы сæрды фæстæ.

Учитель. Сывæллæттæ, сымах зонут цал мæйы ис фæззæджы? Ранымайут ма сæ. (Рухæны мæй, кæфты мæй, Джеоргуыбайы мæй).

Учитель. Сабитæ, рухæны мæйы та кæй бæрæгбон бæрæг кæнæм.

(Зонындзинады бон æмæ хъомылгæнæджы бæрæгбон).

Учитель: Кæфты мæйы та кæй гуырæнбон бæрæг кæнæм? А в октябре месяце день рождения кого мы отмечаем? ( Хетæгкаты Къостайы).

Учитель: Æмæ сымах зонут чи уыди Къоста? А вы знает, кто был Коста? ( Фыссæг, нывгæнæг, ирон литературæйы бындурæвæрæг.)

Учитель: Джеоргуыбайы мæйы та цавæр бæрæгбон бæрæг кæнынц Ирыстоны адæм? А в ноябре какой праздник отмечаем? (Джеоргуыбайы куывд).

Учитель. Сывæллæттæ, ныр мæн дард цæуын хъæуы, раст хохы цъупмæ – Хъобанмæ. Нанайы цæхæрадон бабæрæг кæнон.

Учитель. Мæнæ диссаг, куыд тагъд æрбахæццæ стæм Хъобанмæ (слайд).

Учитель: Нана, цæхæрадон нын равдис, цы зайы цæхæрадоныæ

Нана: Рауайут, рауайут, æмæ бакæсут æмæ базонат цы зайы нанайы цæхæрадоны.

Экранмæ гæсгæ дзурынц: картоф, цæхæра, къабуска, уырыдзы, булкъ, хъæдындз, сывдзы, джитъри, пъæмидор.

Учитель: Иуылдæр иумæ куыд хуыйнынц, сывæллæттæ?

(Халсартæ).

Учитель: Сывæллæттæ, абон мах базонгæ уыдзыстæм ноджыдæр иу халсаримæ. Ракæсут-ма, ай у нуры,нуры дæр зайы хуымы. Нуры ныссадзынц æрæгвæззæджы. Æнæхъæн зымæг зæххы бын фынæй фæкæны, уалдзæг та рæсугъд цъæх-цъæхид сыфтæ суадзы. Сæрдмæ сцæттæ вæййы.скъахынц æй, бахуысæй кæнынц æмæ æнæхъæн афæдз уазал ран бавæрынц. Нурыйæн йæ хуыз у фæздæгхуыз, урс. Ис ын дæндæгтæ. Судзаг халсар у, фæлæ тынг пайда у. Дæндæгтæн дæр, хъуыртæн дæр, зæрдæйæн дæр. Нурыйы ис тынг бирæ витаминтæ. Нуры цы хæринагыл ныккæнай, уый у хæрзад: дзидзайы хæринаг, фыдджынтæ, нуры цæхдон, цæхджынтæ æнæ нурыйæ ницы ад кæнынц.

Учитель: Сывæллæттæ, ахъуыды ма кæнут, ацы халсартæй цы саразæн ис?

(Салат, борщ, насджынтæ, къабускаджынтæ, зымæгмæ цæхджынтæ æмæ соктæ).

Учитель: Тынг хорз зонут цæхæрадоны халсартæ. Ныр та ахъазæм:

«Хъахъхъæнæг».

Зайынц бæласыл æнгуызтæ

Хуымы та харбызтæ

Зайынц бæласыл фæткъуытæ

Хуымы та уырыдзы.

Уырыдзытæ, мæймæ булкъ,

Нурытæ, хъæдындзтæ

Мах дæ размæ куы æрбацæуæм

Уæд нæ иу æрцахс.

Хъазт «Иу æмæ бирæ»

Хъæуы халсартæ æртымбыл кæнын. Мæнмæ и сиу, фæлæ хъæуы бирæ:

Къабуска-къабускатæ, джитъри-джитьритæ…….

Учитель: Сабитæ, нанайы цæхæрадоны ма халсартæй уæлдай ис гагадыргътæ (ягоды) (слайд):

Æрыскъæф - земляника

Мæнæргъы - малина

Мырткæ -калина

Галæрыскъæф–клубника

Мæцкъуы-брусника

1.Проработать слова.

Хъазт «Цы у?»

Фæткъуы, кæрдо, чылауи..- сты…

Картов, джитьри, къабуска…-сты….

Мæнæргъы, мырткæ, мæцкъуы…-сты….

2.Хъазт «Æрæмбырд кæн дзырд».

На доске пишется слово, например «фæззæг». Учащиеся составляют из букв данного слова новые слова, которые учитель или сами ученики записывают на доске.

Фæззæг- фæз, гæз,æз…….

Например: зæрватыкк, мæнæргъы, уалдзæг, зымæг, хъæлдзæг.

IV. Подведение итогов работы по теме.

Сегодня мы побывали в огороде у бабушки, узнали много нового: названия овощей, ягод.

Занятие 21. Тема: «Хæдзарон мæргътæ»

«Домашние птицы»

Цели:

1. Продолжать работать над произношением звуков «хъ» и «гъ».

2. Активизировать слова и словосочетания: уасæг, карк, бабыз, бабызы цъиутæ, хæдзарон мæргътæ, гогыз.

3.Учить детей воспринимать на слух небольшой текст.

4.Учить детей диалогической речи, используя выражение: «Нæ кæрты цæры».

5.Учить детей составлять предложения с однородными членами, отвечая на вопрос: «Адон цы сты?».

Новые слова: уасæг, карк, бабыз, бабызы цъиутæ, хæдзарон мæргътæ, гогыз.

Оборудование: сюжетные и предметные картинки из серии «Домашние птицы».

Ход занятия.

I.Начало занятия

1.Приветствие.

II. Повторение пройденного материала.

На слайде сюжетные картины серии «Домашние птицы».

Учитель.

- Радзурут-ма, цы цæры мæргътæй хæдзары кæрты? (Ответы детей.)

- Раст зæгъут. Кæрты цæрынц кæрчытæ, хъазтæ, бабызтæ æмæ гогызтæ. Мæнæ адон цы сты? (Показывает на картину.)

- Иу хатт-ма зæгъ, адон цы сты?.. (Ответы детей на вопрос: «Адон цы сты?»).

А это – утки с утятами. Иронау – бабызтæ æмæ бабызы цъиутæ.

Бапп-бапп-бапп! – фæзары бабыз. Бабызтæ дæр доны ленк кæнынц. Куыд уасынц бабызтæ? Бапп-бапп-бапп.

Мæнæ гогыз. Зæгъæм иумæ: «Гогыз» ... (Ответы детей на вопрос: «Цы цæры кæрты?»)

5. Игра-диалог «Цепочка». У детей – предметные картинки домашних птиц.

- Мæ кæрты цæры уасæг.

- Геор, дæ кæрты та?

- Мæ кæрты цæры бабыз. Аслан, дæ кæрты та? (Диалогом охватить всех.)

- Мæ кæрты цæры гогыз. Дзерæ, дæ кæрты та?

-. Мæ кæрты цæры карчы цъиу. Оля, дæ кæрты та? (Диалогом охватить всех детей.)

6. Беседа с детьми: «Чи уæ федта карк (уасæг), æндæр мæргътæ».

- Æз сæрды вæййын Джызæлы хъæуы мæ нанамæ. Мæ нанамæ ис бирæ хæдзарон мæргътæ: кæрчытæ, цъиутæ, бабызтæ, гогызтæ. Æз алы райсом рацæуын нанаимæ æмæ хæринаг фæдæттын мæргътæн. Сихорæй нанаимæ æртымбыл кæнæм æйчытæ.

- Радзурут сымахæй чи вæййы хъæуы æмæ чи феххуыс кæны, йæ нана æмæ йæ дадайæн.

V. Подведение итогов работы по теме.

-Занятие наше завершается. Какая тема занятия у нас была?
-Что вы узнали нового?

Занятие 22. Тема: «Хǽдзарон фос»

«Домашние животные»

Цели:

1. Продолжать работать над произношением звуков «хъ» и «гъ».

2. Активизировать слова и словосочетания: хъуг, бæх, сæгъ, фыс, хуы, хæрæг, къамбец, куыдз, гæды.

3.Учить детей воспринимать на слух небольшой текст.

4. Учить детей диалогической речи, используя выражение: «Нæ кæрты цæры».

5. Учить детей составлять предложения с однородными членами, отвечая на вопрос: «Адон цы сты?».

Новые слова: хъуг, бæх, сæгъ, фыс, хуы, хæрæг, къамбец, куыдз, гæды.

Оборудование: сюжетные и предметные картинки из серии «Домашние животные ».

Ход занятия.

I.Начало занятия

1.Приветствие.

II. Повторение пройденного материала.

На доске картины домашних птиц.

III. Новая тема.

Учитель. Сывæллæттæ, абоны ахуыры цæуыл дзурдзыстæм, уый цæмæй базонæм, уый тыххæй бакæсдзыстæм уырыссаг æвзагыл цалдæр уыци-уыцийы. Куы сæ базонат, уæд мын дзуапп ратдзыстут ирон æвзагыл.

Дети, чтобы узнать о чем на сегодняшнем уроке будем говорить, мы прочитаем несколько загадок на русском языке, а отгадки вы будете говорить на осетинском языке. Договорились?

Отгадки у нас прячутся за загадками на доске.

Кто меняет молоко на сено? (хъуг)

Он рогат и бородат,
Строго смотрит на ребят.
Если кто озорничает –
Забодает, забодает, забодает. (сæгъ)

По горам, по долам ходит шуба, да кафтан. (фыс)

Спереди - пятачок, сзади - крючок,
Посредине - спинка, а на ней щетинка. (хуы)

Учитель. А кто скажет, как называются домашние животные по осетински? (Хæдзарон фос)

- А где интересно обитают домашние животные, где мы их можем встретить?.(Кæм цæрынц хæдзарон фос, кæм сæ фенæм?.

- Хæдзарон фос цæрынц хъæуы.

- Ребята, а вы хотите узнать по-больше о сельской жизни? Тогда мы сегодня проведем необычный урок, мы поедем на экскурсию в село. Но у меня маленькая проблема. Не знаю куда ехать. Может вы предложите маршрут. Наверняка ваши бабушки и дедушки живут в селах. У кого в селе живут родственники. Кæм цæрынц уæ нанатæ æмæ бабатæ?

- Уæдæ абон ацæудзыстæм уазæгуаты Гермæны нанамæ Фиагдонмæ? Я думаю, узнаете много интересного, нового о сельской жизни. Как там живут люди. А ёще вспомним с вами всё, что проходили на уроках. Æмæ нæ абоны ахуыры темæ у хъæууон цард.

Учитель. На чём поедем в село? Что нас туда отвезёт? Цæуыл цæуæм хъæумæ?

Дети. Мах хъæумæ цæуæм автобусыл. На доске изображение автобуса.

Учитель. Сейчас мы сядем в автобус и поедем. Вы представили себя в автобусе? Тогда поехали. Дети, давайте выглянем в окошко. А что мы сейчас видим в окно. Цы уынæм рудзынгæй?

Дети. Мах уынæм бирæ машинæтæ, стыр хæдзæрттæ.

Учитель.Ныр цæуæм горæты уынгты. Рацыдыстæм горæтæй. Ныр та цы уынæм?

Дети.Æз уынын бæлæстæ, кæрдæг, хох.

Учитель. Ды та цы уыныс?

Дети. Æз уынын дининджытæ, арв.

Учитель. Цавæр дидинджытæ сты? Сæ хуыз цавæр у? (Сырх, бур, æмæ урс дидинджытæ)

Учитель. Ныр та æрбахæццæ стæм хъæумæ. Мы доехали до села.

Мæнæ æрбахæццæ стæм Сосланы нанайы хæдзармæ. Акæсут ма, чи нæм æнхъæлмæ кæсы хæдзары цур.

Дети. Сосланы нана.

- Акæсут ма, нанамæ ис бирæ хæдзарон мæргътæ. Ранымайут ма сæ.

А вы знаете какую пользу они приносят. Зачем бабушка их держит.

Цы дæттынц хæдзарон мæргътæ?

Ныр та æрбахæццæ стæм хæдзарон цæрæгойтæм. Нанамæ ис бирæ хæдзарон цæрæгойтæ.

Цал хъуджы ис нанамæ?

Цал фысы ис нанамæ?

Цал сæгъы ис нанамæ?

Дзырдтæ сæвæрут бирæуон нымæцы.

Хъуг-æ, фыс-æ, сæгъæ, бæх-æ, хæрæг-æ, хуы-æ, куыдз-æ, гæды-...

Перед вами листочки с текстом. Слова вы учили к этому тексту. Послушайте внимательно текст. Потом сами прочтёте и переведёте Текстмæ хъусынц сывæллæттæ, стæй йæ сæхæдæг кæсынц æмæ тæлмац кæнынц.

Мæ ном у Таму. Мæ мыггаг у Томайтæй. Æз цæрын Дзæуджыхъæуы. Мæ дада æмæ нана цæрынц Хæтæлдоны. Мæ фыды æфсымæр дæр цæры йæ бинонтимæ уым. Мах арæх вæййæм Хæтæлдоны. Тынг ныл фæцин кæнынц нæ хиуæттæ. Дада нырма у цæрдæг. Уый хæдзары куыстытæ фæкæны, зилы фосмæ. Ис сæм бирæ фос: хъуццытæ, фыстæ, сæгътæ æмæ бæхтæ. Дада зоны бирæ аргъæуттæ. Мах уарзæм дадамæ хъусын. Нана дæр у сæрæн сылгоймаг. Фермæйы кусы хъугдуцæгæй. Арæх нын фæкæны хæрзад чъиритæ. Ис ма сæм къæбыла Муртуз. Къæбыла у худæг. Æз йемæ фæхъазын. Хъæуы вæййы тынг хъæлдзæг.Æз бирæ уарзын нана æмæ бабайы.

Работа с текстом:

а) Озаглавить текст.

æ) Ответитьь на вопросы по тексту.

1.Кæм цæры Таму?

2. Кæм цæрынц Тамуйы хæстæджытæ?

3. Цы фæкусы дада?

4. Кæм кусы нана?.

5. Цы хуыйны къæбылайы ном?

6. Кæй уарзы бирæ Таму?

б) По тексту отметьте правильный вариант.

зонгæтæ

1.Тамуйæн хъæуы ис бирæ <

хæстæджытæ

Фыййагдоны

2. Тамуйы хиуæттæ цæрынц <

Хæтæлдоны

хъугдуцæгæй

Нана кусы <

ахуыргæнæгæй

цæрдæг

Дада у <

сæрæн

в) В каком числе отмеченные слова?

г) Отмеченные слова написать во множественном числе.

V. Подведение итогов работы по теме.

Кæм уыдыстæм абон Экскурсийы?

Цы федтам хъæуы?

Кæимæ базонгæ стæм тексты?

Хъæу уæ зæрдæмæ фæцыд?

Куыд аразæм номдарты бирæон нымæц?

Занятие 23. Тема: «Афæдзы афонтæ»

«Времена года»

Цели:

1.Познакомить детей с признаками времен года.Какие отличия существуют между временами года.

2.Учить детей воспринимать на слух небольшой текст.

3.Учить детей диалогической речи.

4.Прививать любовь к природе родного края.

Новые слова: къæвда,ирд,мынæг, тауын, æфснайын, цæттæ кæнын

Оборудование: презентация.

Ход занятия.

Ι.Начало занятия.

1.Приветствие.

2. Фонетическая зарядка.

Фæуазал ис бæстæ,

Фæхъуынтъыз ис бон.

Æнкъардхуыз – нæ фæзтæ,

Ныггыццыл ис бон.

ΙΙ.Новая тема.

Сабитæ мæнмæ ис фыстæг. Цымæ кæмæй у æмæ дзы цы ис? Уынут, фыстæджы ис цыппар нывы æмæ уыци-уыци. Байхъусут ма йæм æмæ базонут кæмæй у фыстæг.

Уыци- уыци

Дада цыппар фæндаджы астæу бады.

Иу фæндаг сау у, иннæ – урс,

Æртыккаг- цъæх, цыппæрæм- бур.

(Фыстæг у афæдзæй æмæ нын æрбарвыста йæ цыппар фырты нывтæ ).

Учитель: Уæдæ афæдзы фыртты нæмттæ куыд хуыйнынц?

(Афæдзы фыртты нæмттæ хуыйнынц Зымæг, Уалдзæг, Сæрд æмæ Фæззæг).

Учитель: Уæдæ абон нæ урочы цæуыл дзурдзыстæм сымахмæ гæсгæ? (Абон нæ урочы дзурдзыстæм афæдзы афонтыл).

Учитель: Куыд загътат афтæмæй афæдзы афонтæ сты цыппар æфсымæры, æмæ сты алыхуызон, сæ удыхъæдæй дæр æмæ æддаг бакастæй дæр. Æмæ сæ цæмæй хуыздæр базонæм, уый тыххæй ацæудзыстæм уыдонмæ уазæгуаты.

Ребята, времена года отличаются друг от друга. И чтобы лучше узнать их мы отправимся сегодня с вами в необычное путешествие. Поговорим о явлениях природы.

Учитель: (слайд) Мæнæ æрбахæццæ стæм уазæгуаты хистæр æфсымæры паддзахадмæ. Уæртæ нæ размæ рацыд йæ æртæ фыртимæ. Зæгъут ма, чи у æмæ цы хуыйнынц йæ фырттæ. Навстречу вышел самый старший брат со своими сыновьями. А кто он и как зовут сыновей.

(Нæ размæ рацыд æфсымæрты хистæр Зымæг. Йæ фырттæ та сты декабрь, январь æмæ февраль).

Учитель: Нæ фысымтæ ныл тынг бацин кодтой, равдыстой нын сæ ихджын паддзахад. Бакасут ма нывтæм æмæ зæгъут. Цавæр ивддзинæдтæ æрцыд æрдзы зымæджы? Какие изменения произошли в природе зимой.

Ахуырдзаутæ кæсынц зымæджы нывтæм фæйнæгыл æмæ дзуапп дæттынц.

Учитель: Уæдæ ма нæ фысымтæн радзурут, цæмæн афтæ уарзут зымæджы афон æмæ цавæр хъæстытæй фæхъазут.

(Мах зымæджы фæхъазæм къахдзоныгътыл, фæбырæм дзоныгътыл, фæхъазæм хоккейæ, скæнæм митын дадатæ. Зымæджы вæййы нæ уарзондæр бæрæгбон Ног аз).

Учитель: Сывæллæттæ, хæрзбон зæгъæм зымæгæн æмæ нæ балц дарддæр акæнæм. Хъуысы зарæг «Голубой вагон» Мæнæ æрбахæццæ стæм дыккаг æфсымæры паддзахадмæ. Кæсут, уый дæр нæ размæ рацыд йæ фырттимæ. Базонут ма чи у дыккаг æфсымæр?

(Дыккаг æфсымæр у уалдзæг, йæ фырттæ та сты март, апрель æмæ май).

Учитель: Уæдæ та ныртæккæ æрзилдзыстæм уалдзæджы паддзахадыл, æмæ ма уæ хъус æрдарут, цавæр ивддзинæдтæ æрцыд æрдзы, уымæ. Сейчас обойдём, владения весны, и обратите внимание на изменения в природе).

Скъоладзаутæ нывтæм гæсгæ дзуапп дæттынц.

(Уалдзæджы бонтæ фæхъармдæр вæййынц, мит атайы, мæргътæ хъарм бæстæй æрбатæхынц, бæлæстæ дидинæг ракалынц)

Учитель: Хæрзбон зæгъæм нæ фысымтæн æмæ дарддæр цæуæм нæ фæндагыл. Зарæг «Балцы зарæг». Мæнæ æрбахæццæ стæм æртыккаг æфсымæры паддзахадмæ. Цымæ чи рацыд нæ размæ? Скъоладзаутæ нывтæм гæсгæ дзуапп дæттынц.

(Нæ размæ рацыд сæрд йæ æртæ фыртимæ. Йæ фырттæ хуыйнынц июнь, июль, август.)

Учитель: Раст зæгъут. Кæсут – ма, цы тынг рæсугъд дарæс сыл ис. Уæдæ сæрд та цæмæн уарзут? Сæрды каникулты куыд фæулæфут, уый ма радзурут нæ фысымтæн. Скъоладзаутæ дзуапп дæттынц нывтæм гæсгæ..

(Сæрды вæййы хъарм. Каникулты фæхъазæм футболæй, нæхи фæнайæм цæугæ доны. Бæлæстыл вæййы бирæ дыргътæ.

Учитель: Æмæ та нæ балц дарддæр акæнæм. Хъуысы «Балцы зарæг». Мæнæ æрбахæццæ стæм æфсымæрты кæстæр Фæззæгмæ. Цас дыргътæ æмæ нын халсартæ рахастой нæ размæ. Æвæццæгæн æй базыдтой тынг кæй сæххормаг стæм. Акæсут ма куыд рæсугъд у Фæззæджы паддзахад. Куыд рæсугъ дарæсты сфæлыстой сæхи бæлæстæ. Сывæллæттæ, нæ балц кæронмæ æрхæццæ. Афæстиат уыдзыстæм нæ фысымтæм. Цымæ цæмæ, куыд уæм кæсы? Ребята, наше путешествие подошло к концу. Мы некоторое время задержимся в гостях у осени. Как вы думаете, почему? ( Ныр у фæззæг).

Учитель: Раст зæгъыс, нырттæккæ сымахимæ стæм фæззыгон парчы. Байхъусæм, банкъарæм, фенæм, бамбарæм æмæ хуыздæр базонæм фæззæджы миниуджытæ. Радзурут ма нæ фысымтæн цæмæн уарзут ацы афæдзы афон? Цæмæй хъæздыг у фæззæг? Послушайте, почувствуйте, лучше узнайте признаки осени. Почему вы любите это время года? Чем богата осень?

Скъоладзаутæ нывтæм гæсгæ дзуапп дæттынц.

-Хур кæсы, фæлæ тынг нал тавы.

-Фæуазал ис. Адæм сæ хъарм дарæс скодтой.

- Фæззæджы бонтæ фæцыбырдæр сты.

-Бæлæсты сыфтæртæ фæбур сты.

-Мæргътæ атæхтысты хъарм бæстæм.

-Адæм æфснайынц халсартæ æмæ дыргътæ.

Учитель: Адæм бирæ халсартæ æмæ дыргътæ кæй бафснайдтой, уый тынг хорз у. Байхъусæм ма Тимур æмæ Мæдинæмæ цымæ нын цы радзурдзысты дыргътæ æмæ халсарты тыххæй.

Диалог

- Мæдинæ, ды зоныс дыргътæ тынг пайда сты æнæниздзинадæн, уый. Ис дзы бирæ витаминтæ.

- Зонын Димæ, æз бирæ уарзын фæткъуытæ, кæрдотæ, чылауитæ æмæ алтъамитæ.

- Халсарты дæр бирæ витаминтæ ис æмæ уыдон дæр хæрын хъæуы.

- Мæ мад арæх фæкæны чъиритæ халсартимæ: картофджынтæ, къабускаджынтæ æмæ насджынтæ.

- Æз бирæ уарзын насджынтæ æмæ картофджынтæ.

- Изæры-иу махмæ уазæгуаты æрбацу, мамæ картофджынтæ æмæ насджынтæ кæндзæн.

- Хорз бацæудзынæн уæм.

- Æнхъæлмæ дæм кæсдзынæн.

Учитель: Хорз афæстиат стæм фæззæджы паддзахады дæр æмæ ныр фæстæмæ раздæхæм нæ къласмæ. Нæ зæрдыл æрлæууын кæнæм, хæдзармæ уын цы дзырдтæ лæвæрд уыд ахуыр кæнынмæ, уыдон.

Къæвда - дождь

Ирд- яркий

Мынæг- тусклый

Тауын- сеять

Æфснайынц- убирают

Цæттæ кæнын-готовиться.

Учитель: Ратæлмац кæнут ирон æвзагмæ хъуыдыйæдтæ æмæ бафидар кæнут ног дзырдтæ.

Абон уары къæвда.

Сæрды хур вæййы тынг ирд.

Уаты цырагъ у тынг мынæг.

Быдыры тауынц мæнæу.

Ахуырдзаутæ æфснайынц скъолайы кæрт.

Скъоладзаутæ урокты фæстæ сæхи цæттæ кæнынц бæрæгбонмæ.

Учитель: Ныртæккæ скæндзыстæм ахæм хæслæвæрд.

Бафæлварут раст дзуæппытæ равзарын, антонимтæй пайда кæнгæйæ. Раст хъуыдыйæдтæ тетрæдты ныффыссут.

Сывǽллǽттǽ сæ тетрæдты æххæст кæнынц хæслæвæрд.

бонтæ сты даргъдæр

цыбырдæр

бонтæ вæййынц хъармдæр

уазалдæр

хур у ирддæр

мынæгдæр

хур арвыл ссæуы бæрзонддæр

æрцæуы ныллæгдæр

фæззæджы райдайы хур бонты рæстæг

къæвда бонты рæстæг

бæлæсты сыфтæртæ фæбурдæр вæййынц

фæцъæхдæр вæййынц

сырдтæ дæр сæхи сæрдмæ цæттæ кæнынц

сæхи зымæгмæ цæттæ кæнынц

адæм æфснайынц хор, дыргътæ

тауынц хор, халсартæ

Учитель: Кæцы бæрцбарæны сты миногонтæ: даргъдæр, цыбырдæр, хъармдæр, уазалдæр, ирддæр, мынæгдæр, бæрзонддæр. (Миногонтæ сты барæн бæрцы).

Учитель: Сæвæрут ма сæ уæлахизон бæрцы.

Скъоладзаутæ дзуапп дæттынц.(Æппæты даргъдæр, æппæты цыбырдæр, тынг хъарм, тынг уазал, æппæты ирддæр, тынг мынæг, æппæты бæрзонддæр).

V. Подведение итогов работы по теме.

- Цымæ цы бадардзыстут уæ зæрдыл нæ диссаджы балцæй?

- Уæ зæрдæмæ кæцы афæдзы афон тынгдæр фæцыд?

- Цæмæн хъуамæхъахъæнæм æрдз цæстыгагуыйау?

Занятие 24. Тема: «Мœ Ирыстон»

«Мой Иристон»

Цели:

1. Воспитывать любовь к родному краю.

2.Учить детей воспринимать на слух небольшой текст.

3.Учить детей диалогической речи, используя выражение

Новые слова: бæрæгбон, æрдз,хъæды сырдтæ, бирœгъ, рувас, тœрхъус, арс, уызын. домбай, маймули.

Оборудование: презентация.

Ход занятия.

I.Начало занятия.

1.Приветствие.

Учитель: Уœ бон хорз, сывœллœттœ!

Уœ салам бирœ, сбадут. Абон та нœм ис ироны ахуыр.

- Зœгъут мœ мын, сывœллœттœ, цавœр афœдзы афон у. (Сæрд).

Радзурут ма сæрды миниуджыты тыххæй.

2.Фонетическая зарядка

Хур нœм йœ рухс тынтœ

Рагъœй сœрттывта

Æрдз сывœллонау

Хъœлдзœг бахудти

II. Повторение пройденного материала.

1.Дополни пословицу (презентация).

Адæмимæ … (дзурын зон).

Хæларæн æххуыс кæн, … (дæ бон куыд у, афтæ).

Ды фыдæлты къонайæн … (кад кæн).

Æгъдауджын … (у).

Зонд … (базонынмæ тырн).

2. На слайде картинки, дать их названия.

Æрыскъæф - земляника

Мæнæргъы - малина

Мырткæ - калина

Галæрыскъæф – клубника

Мæцкъуы - брусника

Со словами придумать предложения.

III. Новый материал.

Учитель: Сывæллæттæ ракæсут ма фæйнæгмæ. Фæйнæгыл æмдзæвгæйы рæнхъытæ. Бакæсут ма сæ æмæ зæгъут, цавæр æнкъарæнтæ уæм гуырын кæнынц?

1. Цъиу ныззарыди

Райхъал дидинœг

Уœрыкк цъœх нœуыл

Цинœй ракафыд.

Учитель: Сæрды цавœр бœрœгбонтœ бœрœг кœнам? (Хетæджы бон. Кæхцгæнæн)

Учитель: Ацы бœрœгбæттæ бœрœг кœнынц œрмœстдœр мах бœстœйы. Кœм цœрœм мах? (Ирыстоны).

Учитель: Ирыстоны сœйраг горœты ном цы хуины? (Дзœуджыхъœу).

Учитель: Æмœ ма Ирыстоны цавœр горœттœ ис?(Алагир, Ардон, Мœздœг, Беслœн, Дигора).

Учитель: Бирœ хъœутœ ис Ирыстоны. Иумœ цœ ранымайœм:

- Кœрдзын, Брут, Мызур, Садон, Бурон, Дзуары хъœу, Чермены хъœу, Ольгинскœ, Джызœл, Комгœрон, Донгœрон, Хуымœллœг, Бœтœхъойы хъœу œмœ афтœ дæ

Учитель: Ирыстоны œрдзыл, йœ хœхты, йœ хъœдты рœсугъдзинœдтыл бирœ нывгœнджытœ скодтой нывтœ. Æппœты фыццаджы дœр нœ œрдзы рœсугъдзинад равдыста йœ нывты Хетœгкаты Къоста.

Хетœггаты Къоста канд ирон литературœйы бындурœвœрœг нœу, фœлœ ныв кœныны культурœйœн дœр фœндаг уый радта. Къоста нын фœдзœхста, цœмœй œрдз хъахъхъœнœм, цœмœй йœ ма œфхœрœм. Мах œрдзмœ цы цœстœй ракœсœм, œрдз дœр нын œй уымœй бафиддзœн.

Нывгœнджытœм мœ ныртœккœ раздœхдзыстœм , фœлœ мœнфœнды цœмœй Ирыстоны цœрœгойтыл аныхœстœ кœнœм.

Учитель: Хъœды чи цœры, уыцы цœрœгойтœ цы хуинынц? (Хъœды сырдтœ).

Учитель: Ранымайут ма цавœр хъœды сыртœ зонут?(Бирœгъ, рувас, тœрхъус, арс, уызын. домбай, маймули...

Учитель: Хœдзары чи цœры, уыцы цœрœгойтœ цы хуинынц? (Хœдзары фос).

Учитель:Ранымайут ма цавœр хœдзары фос зонут? (Хъуг, фыс, гœды, куыдз, сœгъæ).

Учитель: Ныртæккæ ахъаздзыстæм хъазтæй «Диссаджы сырддон» (нывтæм гæсгæ куыст)

- Нывтыл ис нывгонд хъæды цæрæгойтæ æмæ цæм хæдзарыфосæй исчи куы бадзæгъæл уа , уæд куыд уыдзæн йæ хабар хорзæви æвзæр .

- Æвзæр.

- Хъæуы йæ аирвæзын кæнын.(хæдзары фос хъæды сырдтæйахицæн кæнын хъæуы)

Учитель: Аулæфыдыстæм та, нæхи аирхæфстам, дарддæр нæ куыст кæнæм

- Мæн фæнды цæмæй ацы нывтæм уæ хъус æрдарад. Æрбакæсутма цæм ацы нывтæ сты Ирыстоны зындгонд нывгæнджыты нывтæ. (слайды) Сæ пейзажты равдыстой Ирыстоны цыдæриддæр æрдзырæсугъдзинадæй ис уый иууылдæр . Тынг хъæздыг у, тынгрæсугъд у Ирыстоны æрдз.

Фæсарæнтæй нæм исчи куы æрцæуы уæд тынг бирæ рæсугъд

ныхæстæ фæзагъынц нæ æрдзы тыххæй.

Стыр зынгонд нывгæнджытæ уынынц Ирыстоны æрдз нывтыйæ куыд уынут афтæмæй. Сымах та йæ куыд уынут, табуафси бар ис. Сныв кæнут æрдз уæ цæстытæй куыд уынут уый (8-10 мин). Под осетинскую музыку.

IV. Подведение итогов работы по теме.

Занятие 25. Темæ: «Ирыстон – нæ Райгуырæн бæстæ»

«Осетия-мой родной край».

Цели:

1. Воспитывать любовь к родному краю.

2.Учить детей воспринимать на слух небольшой текст.

3.Учить детей диалогической речи, используя выражение

Оборудование: презентация, карточки, учебник

Ход занятия.

I. Начало занятия.

1.Приветствие.

Игра «Æвзæр синоптик».

Ныр у сæрд. Сейчас лето.

Абон у тынг хъарм бон.

Уары мит. Кæны дымгæ. хъуыд. боныхъæдмæ гæсгæ.

Абон цæуы къæвда митимæ. Дети исправляют.

2.Фонетическая зарядка

Хур нœм йœ рухс тынтœ

Рагъœй сœрттывта

Æрдз сывœллонау

Хъœлдзœг бахудти

II. Рацыд æрмæг ныффидар кæнын.

Текст ратæлмац кæнын.

Моя семья.

Моя семья состоит из пяти человек. У меня есть два брата, а сестры у меня нет. Моя мама – учительница, а профессия отца – строитель. Мой старший брат учиться в университете, а младший учиться в шестом классе. Мы живет во Владикавказе.

Цæстуынгæ диктант.

Фæйнæгыл бакæнын нывтæ (слайд); уыдонмæ гæсгæ ныффысссын диктант. Бæлас, чызг, аразæг, куыдз, уасæг, скъоладзау, бирæгъ, лæг.

Дзырдтæм раттын фарстатæ: чи? кæнæ цы?

4. Базонын аргъауы сæргонд. (нывтæм гæсгæ).

5. Карточкæтæм гæсгæ бакуыст.

6.Диалог ратæлмац кæнын æмæ йæ бакæсын. Рацыд текстытæм гæсгæ.

- Где ты живешь?

- В Осетии.

- А где она находиться?

- В центре Кавказа.

- Какой город является столицей Осетии?

- Владикавказ.

- Это древний город?

- Да. Он был основан 1784 году.

- А сегодня он такой же, как в 1784 году?

- Нет. Он сильно изменился. Владикавказ сегодня стоал больше и красивее.

7. Бæрæггонд дзырдтæ синонимтæй баивын.

Аив, диссаджы. Ирыстоны ис рæсугъд бынæттæ.

Уый тыххæй. Уымæ гæсгæ абон нæ горæтмæ æрцыд бирæ уазджытæ.

Лæгдзинад. Нæ бæстæйы адæм хæсты равдыстой стыр хъæбатырдзинад.

Номдзыд. Къоста у зындгонд поэт.

Уæрæсæ у нæ Райгуырæн бæстæ.

8. Номд. сæвæрын гуырынон хауæны.

Фæлтæрæнтæ бæххæст кæнын.

1) (Мад) зæрдæ фæлмæн у.

(Ирыстон) сæйраг горæт у Дзæуджыхъæу.

(Хæдзар) рудзынг гом у.

(Лæппу) ном у Алан.

2) Æз ахуыр кæнын (в университете).

Бæлас зайы (около дома).

Бамбарын кæнын дзырдты рæнхъæвæрд.

(Школы) директор сæмбырд кодта скъоладзауты?

Сывæллон фæрсы (свою учительницу).

(Мою сестру) акодтой дохтырмæ.

9. Номдартæ раст кæнын нымæцонтимæ.

15, лæг 1, адæймаг

69, аз 34, чиныг

157, фарс 5, æмбисонд

19, æнус 17, боныг

IV. Аудировани.

Байхъусын, дзуæппытæ раттын. Текст «Иры горæттæ».

Иры горæттæ.

Ирыстоны ис æхсæз рæсугъд горæты: Дигора, Æрыдон, Беслан, Дзæуджыхъæу, Мæздæг æмæ Алагир. Дзæуджыхъæу у Ирыстоны сæйраг сахар. 1860-азы фидар Владикавказæн радтой горæты ном. Уæдæй фæстæмæ йæ ном бирæ хæттыты ивд æрцыд. Ныр æй уырыссагау хонæм Владикавказ, иронау та Дзæуджыхъæу. Ис дзы театыртæ, музæйтæ, заводтæ, фабрикæтæ. Горæттæй æппæты хистæр у Мæздæг. Бындур ын æрæвæрдтой 1763-æм азы, у хъазахъхъаг (хæстæг æвæрд) хъæуты æмæ ногæрцæрæг ирæтты базарадон центр. Алагир горæт у 1938-æм азæй. Беслан та горæты ном радтой 1950 азы. Æрыдон æмæ Дигора сты æмгæрттæ, сæвзæрдысты 1964-æм азы. Аив æмæ зæрдæмæдзæугæ сты Иры горæттæ.

Дзырдуат:

Сахар – город

Фидар – крепость

Ивд æрцыд – поменялся

Уæдæй фæстæмæ – с тех пор

Бындур æрæвæрдта – основался

Хæстæг æвæрд – близлежайщий

Ногæрцæрæг адæм – поселенцы

Базарадон центр – торговый центр

Сæвзæрдысты – появились.

Дзуапп ратт фæрстытæн.

Цал горæты ис Ирыстоны? Цавæртæ?

Кæцы у уыдонæй сæйраг сахар? (горæт).

Цы ис Дзæуджыхъæуы?

Иры горæттæй кæцы у æппæты хистæр? (рагондæр).

Кæд ын æрæвæрдтой йæ бындур?

Иннæ горæттæн кæд лæвæрд æрцыдысты горæты нæмттæ?

Цавæр сты?

III. Подведение итогов работы по теме.

Учебно-методическое обеспечение

Дзампаева Л.Г. Методика изучения осетинского языка в начальной школе. - Владикавказ.: Изд-во СОГПИ, 2019. - 287 с.

Дзампаева Л.Г. Методика изучения осетинского литературного чтения в начальной школе. - Владикавказ.: Изд-во СОГПИ, 2019. - 243 с.

Саламова Л.Д. Русско-осетинско-английский картинный толковый словарь названий растений. - Владикавказ: СЕМ, 2012. - 176 с.

Саламова Л.Д. Русско-осетинско-английский картинный толковый словарь названий животных. - Владикавказ: СЕМ, 2012. - 160 с.

Сидакова А.А. Дидактический материал для занятий речью. - Владикавказ, 2013. - 54 с.

Корнаева З.В., Джибилова И.М. Книга дляучителя к учебнику «Дзурæм æмæ кæсæм иронау». 2класс.Часть1.2.–Владикавказ: Издательство СОГПИ, 2011 – 165 с.

7. Программа по осетинскому языку и литературе (1-11 кл.) Под.ред. Дзампаевой Л.Г., Дзасоховой Ф.К., Дзодзиковой З.Б. и др. Владикавказ: Издательство «СЕМ». 2014.

8. Бежаева Ф.Г. Первые уроки – первые шаги. – Владикавказ: Издательско-полиграфическое предприятие им В.Гассиева, 2015. – 136 с.

9. Дзодзикова З.Б. Современный осетинский язык (фонетика , лексика, фразеология, словообразование): учебное пособие; Сев.-Осет.унив.Владикавказ: ИПЦ СОГУ,2017.-160.

10. Валиева Т.И., Солтанова Дж.М. – В помощь учителю к учебнику осетинской литературы 11 класс. – Владикавказ, 2015 – 215с.

11.Детям Осетии – Владикавказ: СЭМ, 2015. – 60 с.

12. Кудзоева А.Ф. – Осетинский язык и культура речи: Учебное пособие для студентов высшей школы / Под ред. док. филол. проф. З.Б. Дзодзиковой; Сев.-Осет. гос. ун-т им. К.Л. Хетагурова. – Владикавказ: Изд-во СОГУ, 2014. – 164 с.

13. Электронная библиотечная система (ЭБС) IPRbooks http://www.iprbookshop.ru/, номер договора №1965/16 от 11.04.2016г.

Словарь

арт – огонь

ардæм – сюда

атахт – полетел

ахæсс – отнеси

ацы – этот

æз – я

бандон – стул

бæлас – дерево

бæх – лошадь

бинонтæ – семья

бирæ – много

бузныг – спасибо

бур – желтый

быдыр – поле

гæды – кошка

гæпп – прыг

гыццыл – маленький

дзæкъул – мешочек

дидинæг – цветок

диссаг – чудеса

дон – вода

ды – ты

æрбатахт – прилетела

жакет – жакет

зайы – растет

зарын – пою

заз бæлас – елка

зымæг – зима

зæхх – земля

иу – один

ис – есть

иту – утюг

их – лед

кæрдæг – трава

кæрц – шуба

куыдз – собака

къаба – платье

къам – фотография

кафын – танцую

къæвда – дождь

къопп – коробка

лæппу – мальчик

мад – мать

мæнæ – вот

мæнæн – мне

мит – снег

Митын Дада – Дед Мороз

мыст – мышка

нæгъ – нет

ныв – картина

о – да

пец – печь

пурти – мяч

равдис – покажи

ракур – попроси

рахæсс – принеси

сабитæ – дети

сараз – построй

сау – черный

сбад – сядь

слæуу – встань

сæвæр – поставь

стъол – стол

стъалы – звезда

стыр – большой

сырх – красный

тавы – греет

тæвд – горячий

тæрхъус – заяц

тæхы – летит

тырыса – флаг

уазал – холодный

уалдзæг – весна

уарзын – люблю

уары – идет (дождь, снег)

уасæг – петух

уат – комната

урс – белый

уыдон – они

уый – он

уынын – вижу

уыцы – тот

фесæфт – пропал

фæстæмæ – назад

фыд – отец

хæдзар – дом

хæлаф – брюки

хæрзбон – до свидания

хæфс – лягушка

худ – шапка

хур – солнце

хуыз – цвет

хъазæн – игрушка

хъазæн чындз –кукла

хъарм – теплый

цай – чай

цæйас? – какой? (по величине)

цъиу – птица

цы? – что?

чи? – кто?

чызг – девочка

Вопросы и словосочетания:

Ай цы у? – Что это?

Дæ ном цы хуыйны? – Как тебя зовут?

Дæ райсом хорз. – Доброе утро.

Дæ бон хорз. – Добрый день.

Дæ изæр хорз. – Добрый вечер.

Адон чи сты? – Кто это?

Дæ хорзæхæй. – Пожалуйста.

Ды чи дæ? – Ты кто?

Æз дæн. – Я есть.

Æри-ма мын. – Дай мне.

Кæй уыныс? – Кого видишь?

Уый цы у? – Что это?

Уый чи у? – Кто это?

Уым цы ис? – Что е сть там?

Цы кусы? – Что делает?

Чи дæ? – Кто ты?

Чи сты? – Кто они?

Чи у уый? – Кто он?

Чи цæры хæдзары? – Кто живет в доме?

Дополнительный материал к конспектам

по обучению осетинскому языку

ТЕКСТЫ

Тема: «О себе», «Знакомство».

Диалог

С.Дæ бон хорз, нана!

Н. Æгас цу, мæ къона. Дæ ном цы хуыйны?

Д. Мæ ном хуыйны….

Н. Дæ мыггаг кæмæй у?.

Г.Мæ мыггаг у …

Н.Ирон лæппу нæ дæ?

Г.Нæ, æз дæн уырыссаг лæппу.

Н.Цал азы дыл цæуы?

Г.Мæныл цæуы фараст азы.

Н.Кæцы къласы ахуыр кæныс?

Г.Æз ахуыр кæнын цыппæрæм къласы, фæндзайæм скъолайы.

Н.Иронау дзурын зоныс?

Г.Нæ, æз иронау хорз дзурын нæма зонын.

Н.Æмæ дæ фæнды иронау дзурын, фыссын, æмæ кæсын базонын.

Г.О, мæн фæнды иронау дзурын, фыссын æмæ кæсын базонын.

Æмæ æз ахуыр кæнын ирон æвзаг.

Тема: «Моя семья».

Текст 1. «Hæ бинонтæ»

Нæ мыггаг у Тотратæй. Мах цӕрæм Дзӕуджыхъӕуы, Къостайы проспекты, дӕсæм хæдзары. Нæ бинонтæ бирæ не сты: мæ фыд Тотрадз, мæ мад Фаризæ, мæ хо Заретæ ӕмӕ ӕз. Мæ фыд у инженер, кусы заводы, мæмад та - дуканийы. Заретӕ ахуыр кӕны Медицинон академийы. Мæ ном та у Сослан. Цӕуы мыл фынддæс азы ӕмӕ ахуыр кæнын Дзæуджыхъæуы дыууын фæндзæм скъолайы æвдæм къласы. Нæ ныййарджытæ раджы сыстынц, сæ куыст райдайы аст сахатыл. Ӕз ӕмӕ мае хо та ахуырмæ фӕцӕуӕм фараст сахатмæ. Изæры иумæ фаехæрæм æхсæвæр, уый фæстæ нæ кӕрӕдзийæн фӕкӕнӕм нæ хабæрттæ, фӕкæсӕм газеттӕ ӕмæ журналтӕ, арӕх телефонæй фæныхас кæнæм нæ зонгæтæ æмæ хæстæджытимæ, уарзӕм ма телевизормæ кæсын дæр. Хуыцаубоны арæх фæцæуæм æрдзмæ сыгъдæг уæлдæфæй улæфынмæ. Мах схонæн ис æнгом бинонтæ.

Словарь:

цӕуы мыл ӕвддӕс азы - «мне 17 лет» ныййарджытӕ - «родители»

Цӕгат Ирыстоный- «Северо-Осетинский» паддзахадон- «государственный»

сыстынц - «встают»

райдайы аст сахатыл - «начинается в 8 часов»

фӕхӕрӕм ӕхсӕвӕр- «ужинаем»

телефонӕй фӕныхас кӕнӕм - «говорим по телефону»

фӕцӕуӕм ӕрдзмӕ - «идем на природу»

мах схонаен ис - «нас можно назвать»

æнгом - «сплоченный/ая»

Текст 2. «Ирон бинонты цард»

Словарь:

раджы-давно

уынаффæ-советовать

аргъ кæнын-ценить

бинонты æхсæн-между членами семьи

Текст 4. «Ды æмæ дæ бинонтæ»

Ды дæ æхсæнады уæнг. Æппæты фыццаг ды дæ бинонты уæнг. Бинонтæ сты иумæ цæрæг хæстæджыты къорд. Иумæ цæрын сæ бон у цалдæр фæлтæрæн дæр. Алы бинойнагæн дæр ис ном, фыды ном, æппæт бинонтæн та – иумæйаг мыггаг. Ирон адæммæ сывæллæттæ райсынц сæ фыды мыггаг. Нæмттæ сабитæн дæттынц сæ ныййарджытæ кæнæ сæ хæстæджытæ, сæ зонгæтæ. Дæуæн дæ хæс у ныййарджытæм хъусын, аргъ сын кæнын.

Словарь:

æхсæнад-общество

æппæты фыццаг- самый первый

фæлтæр -поколение

иумæйаг мыггаг-одна фамилия

аргъ кæнын-почитать

Текст 5. «Улæфты рæстæг»

Фæззæджы каникулты рæстæг Зæринæимæ ацыдыстæм хъæумæ нæ дада æмæ нæ нанамæ. Хиуæттæ ныл иууылдæр тынг зæрдиагæй сæмбæлдысты æмæ нæ сбуц кодтой. Тынг хъæлдзæгæй арвыстам нæ улæфты бонтæ хъæуы. Бонизæрмæ сыгъдæг уæлдæфмæ нæхи ирхæфстам (развлекались). Хъæдæй мыртгæтæ æмæ зокъотæ æрхастам. Дадаимæ ма хос ласынмæ дæр уыдтæн. Зæринæйы та нана сахуыр кодта зарæг «А-лол-лай» зарын. Фæлæ ма йыл худæджы хабар дæр æрцыдис. Иубон ын нана афтæ зæгъы: – Зæри, мæ къона! Родæн-ма хос авæр. Зæринæ иронау хорз нæма æмбары. Афтæ фенхъæлдта, æмæ родæн йæ гуыбын риссы. Райста хосты къопп æмæ хъуыды кæны: «Ныр ын цавæр хос раттон?» Уалынмæ нана уатмæ æрбацыдис. – Зæри, мæ хур, авæрдтай родæн хос? – Нана, цавæр хос ын раттон? Йæ гуыбын риссы? – Уæуу, мæнæ диссæгтæ! Родæн æххормаг у, кæрдæг ын ратт, хос, уырыссагау та – сено. Зæри тынг фефсæрмы ис.

Словарь:

хиуæттæ - родственники

хос ласынмæ- возить сено

зæрдиагæй – радужно

уæлдæф-воздух

зокъотæ-грибы

хос-лекарства

Тема: «Вежливость основа жизни»

Текст 1.

Ирон ныхасы этикетмæ гæсгæ иу адæймагмæ, йæ кармæ æмæ социалон уавæрмæ нæ кæсгæйæ, дзурæм ды (дыккаг цæсгомы, иууон нымæцы номивæг). Уырыссаг æвзаджы дæр суанг XVII æнусы онг пайда кодтой номивæг ды-йæ. Афтæ дзырдтой паддзахмæ, зæхкусæгмæ, хистæрмæ æмæ кæстæрмæ дæр. Номивæг сымахæй пайда кæнын рапарахат ис Пæтр I рæстæджы. Фæсарæйнаг æвзæгтæм гæсгæ уырыссаг æвзаджы дæр фæзындысты: к Вашему изволению; что Вы изволите æ. æнд. Владимир Иванович Даль йæ «Æмбарынгæнæн дзырдуат»-ы зæгъы, зæгъгæ, иу адæймагимæ дзургæйæ, номивæг сымах-æй пайда кæнын у уæздан ныхасы æвдисæн.

Словарь:

кармæ гæсгæ - по возрасту

пайда кодтой - пользовались

рапарахат ис -распространился

фæсарæйнаг- заграничные

Текст 2. « Трамвайы»

Трамвайы Алан æмæ Зæринæ цыдысты сæ нанамæ. Сбадтысты трамвайы. Алан бадтис рæбынæй, Зæринæ та – кæронæй. Æрлæууæны вагонмæ бахызтис ас сылгоймаг. Чызг ын йæ бынат радта. Цасдæры фæстæ та трамваймæ æрбахызтис зæронд лæг. Вагоны уæгъд бынат нал уыдис, æмæ лæг æрлæууыдис сылгоймаджы раз. Алан æм бакастис, фæлæ йæхи ницыуынæг скодта.

Текст 3. «Хи дарыны æгъдæуттæ»

Ды æрбацыдтæ уазæгуаты де ’мбалмæ. Раттын хъæуы салам. Мидæмæ цæугæйæ, ралас дæ дзабыртæ. Стъолмæ дæ хонынц – зæгъ бузныг, ныхс дæ къухтæ. Стъолы уæлхъус хъæрæй æмæ бирæ ма дзур, дæхи уæздан дар. Хæрды фæстæ бузныг зæгъ æфсинæн.

Текст 4. «Хистæр æмæ кæстæр»

Хистæрæн кæстæр куы дæтта æгъдау, Кæстæрмæ ничи æрхæсдзæни фау. Хистæрæн кæстæр куы дæтта бынат, Кæстæр уыдзæни уæд хорзыл нымад. Кæстæр куы фæрса йæ хистæры зондæй, Никуы рæдидзæни кæстæр уæд сонтæй. Дзасохты Музафер

Тема: «Одежда»

Текст «Базары»

Хуыцаубоны æз мæ мадимӕ ацыдтӕн базармӕ. Уым иуӕрдыгӕй уӕй кодтой хойраг, иннӕрдыгӕй та - промышленной товартӕ. Мӕн балхӕнын хъуыди туфлитӕ. Иу ран федтон дзӕбӕх саутуфлитӕ ӕмӕ сӕ абарстон мӕ кьӕхтыл, Уыдысты мӕ аккаг, стӕй зынаргъ даер нӕ разындысты, ӕмӕ сӕ балхӕдтон. Мӕ мады зӕрдӕмӕ дӕр тынг фӕцыдысты. Уым ма ноджыдӕр ме ‘фсымӕрӕн балхӕдтам урс хӕдон йӕ гуырӕн бонмӕ.

Уый фӕстӕ базары иннӕ хаймӕ бацыдыстӕм. Уым дӕр уыди бирӕ цыдӕртӕ: сырх фӕткъуытӕ, бур кӕрдотӕ, ставд чылауитӕ, харбызтӕ, неситӕ, апельсинтӕ. Мӕ мад фӕрсы уӕйгӕнӕджы: «Цас у харбызы килӕ?» - «Фондз сомы», - дзуапп радта уый. Max балхӕдтам иу харбыз, килӕйы ӕрдӕг нӕлхӕ, дыууӕ килӕйы дзидза ӕмӕ иу дзул. Нӕ хӕссинӕгтимӕ ӕрбацыдыстӕм автобусы ӕрлӕууӕнмӕ. Нӕхимӕ ӕрбахӕццӕ стӕм иуӕндӕс сахатыл ӕмӕ бавнӕлдтам сихор рӕвдз кӕнынмӕ.

Словарь:

хойраг «продукты питания»

мæн балхæнын хъуыди «мне нужно было купить»

абарстон мæ къæхтыл « ( я ) примерил (а) на ногах»

уыдысты мæ аккаг «были мне впору»

зынаргъ нæ разындысты «оказались недорогими»

гуырæн бонмæ «ко дню рождения»

цас у харбызы килæ? «сколько стоит килограмм арбуза?»

килæйы æрдæг «полкилограмма»

хæссинæгтæ «грузы»

автобусы æрлæууæн «автобусная остановка» æрбахæццæ стæм «(мы) явились», «добрались» бавнæлдтам сихор рæвдз кæнынмæ «начали готовить

обед»

Тема: «Наш дом»

Текст 1. «Нæ хæдзар»

Словарь:

Фондзуæладзыгон-пятиэтажный

Гауыз-ковер

Алыхуызон-разные

Рæстæг-время

Текст 2. «Нæ кæрты»

Мах цæрæм Дзæуджыхъæуы. Мæнæ нæ хæдзар. Ай та у нæ кæрт. Уыныс, нæ кæрт цы рæсугъд у! Мамæ уарзы дидинджытæ æмæ кæрты скодта дидинæгдон. Ис нæм куыдз Муртуз. Муртуз нырма къæбыла у. Æз арæх фæхъазын нæ куыдзимæ. Папæ йын бæласы бын скодта куыдздон. Мах та мæ хо Алинæимæ уарзæм мæргътæм кæсын. Æз мæргътæн скодтон ахстон. Алинæ йæ сахуырста. Папæ та йæ бæласыл сауыгъта. Нæ кæрт у сыгъдæг. Мах æй алы бон дæр æфснайæм.

Словарь:

дидинджытæ – цветы

къæбыла-щенок

дидинæгдон-цветочник

куыдздон-домик для собаки

Текст 3.

Мах цæрæм Кутузовы номыл уынджы, хи хæдзары. Нæ хæдзар у иууæладзыгон. Ис дзы цæлгæнæн, хинайæн, уазæгдон, ныййарджыты уат, сабиты уат. Ис нын стыр кæрт. Кæрты зайы дидинджытæ, кæрдо бæлас æмæ бал бæлæстæ.

Тема: «Мой распорядок дня»

Текст 1. «Тамуйы боны фæтк»

Тамуйыл цæуы дæс азы. У скъоладзау. Таму хорз ахуыр кæны, уымæн æмæ йын алы куыстæн дæр ис бæлвырд рæстæг. Авд сахатыл фесты йæ хуыссæнæй. Авд сахаты æмæ фынддæс минутыл ныхсы йæ цæсгом æмæ йæ дæндæгтæ. Аходæн бахæры аст сахатыл. Фараст сахатмæ ацæуы скъоламæ æмæ дзы фæвæййы æртындæс сахатмæ.

Текст 2. «Тамуйы боны фæтк сихорæй изæрмæ»

Цыппæрдæс сахатыл Таму æрбацæуы скъолайæ, йæ дзаумæттæ раласы, сихор бахæры. Сихоры фæстæ фæхъазы йе æмбæлттимæ. Хæдзармæ æрбацæуы æхсæрдæс сахатыл æмæ йæ уроктæ скæны. Таму куыстуарзаг лæппу у æмæ феххуыс кæны йæ мадæн. Изæры æстдæс сахатыл ацæуы дуканимæ, балхæны дзул, æхсыр, сæкæр. Фæстæдæр, нудæс сахатыл, æхсæвæр бахæры, дыууын иу сахатыл та хуысгæ скæны. Алцæмæн дæр Тамуйæн ис бæлвырд рæстæг

Текст 3. «Аланы радзырд»

Фӕсурокты ӕз фӕцӕуын футболмӕ. Мӕ хо Фатимӕ та уарзы зарын. Не ’фсымӕр Сослан хорз ныв кӕны. Уый ахуыр кӕны аивадон скъолайы. Ме ’мбал Васо та цӕуы кафджыты къордмӕ. Васо тынг рӕсугъд кафы.

Тема: «В гостях у дедушки в селе».

Текст 1.

Мæ ном у Таму. Мæ мыггаг у Томайтæй. Æз цæрын Дзæуджыхъæуы. Мæ дада æмæ нана цæрынц Хæтæлдоны. Мæ фыды æфсымæр дæр цæры йæ бинонтимæ уым. Мах арæх вæййæм Хæтæлдоны. Тынг ныл фæцин кæнынц нæ хиуæттæ. Дада нырма у цæрдæг. Уый хæдзары куыстытæ фæкæны, зилы фосмæ. Ис сæм бирæ фос: хъуццытæ, фыстæ, сæгътæ æмæ бæхтæ. Дада зоны бирæ аргъæуттæ. Мах уарзæм дадамæ хъусын. Нана дæр у сæрæн сылгоймаг. Фермæйы кусы хъугдуцæгæй. Арæх нын фæкæны хæрзад чъиритæ. Ис ма сæм къæбыла Муртуз. Къæбыла у худæг. Æз йемæ фæхъазын. Хъæуы вæййы тынг хъæлдзæг. Æз бирæ уарзын нана æмæ бабайы.

Словарь:

сæрæн-шустрая

арæх-часто

аргъæуттæ-сказки

хъугдуцæг-доярка

Текст 2. «Нæхи нана»

Абайты бинонтæ æрбахæццæ сты Лæцмæ, сæ мады мадмæ. Сывæллæттæ базгъордтой кæртмæ. Сæ размæ цингæнгæ рацыдис Замирæт, Тамуйы мады мад. Сывæллæттæ базгъордтой сæ нанамæ: – Дæ бон хорз, нана! – Æгас цæут, мæ хуртæ! Мидæмæ рахизут! – Нана, базонгæ у ме ’мбалимæ. Йæ ном хуыйны Андрей. Æрцыдис нæм Мæскуыйæ. – Тынг æхсызгон мын у. Уазæг Хуыцауы уазæг у. Æмæ иронау æмбары? – Æмбаргæ кæны, фæлæ дзургæ хорз нæ кæны. – Тынг хорз! Андрей, æмæ Мæскуыйæ кæимæ æрцыдтæ? – Мæ фыды хо Ленæимæ. Ленæйæн йæ къæхтæ риссынц, æмæ Тæмискъмæ санаторимæ æрцыдис. – Цæй, ныхæстæ уый фæстæ кæндзыстæм, ныр та уал хæдзармæ рацæут. Æрдз нæ комы тынг рæсугъд у, уæлдæф – сыгъдæг. Райсом æй уæхæдæг фендзыстут. Андрей, дæ зæрдæмæ ам фæцæудзæнис æнæмæнг.

Словарь:

базгъордтой подбежали

æхсызгон –приятно

æрдз-природа

æнæмæнг-обязательно

Тема: «Времена года».

Текст 1.

Афардæг сты сæрдыгон хъарм бонтæ. Ралæууыдис фæззæг. Адæм æфснайынц сæ фæллой. Картæфтæ, цæхæратæ, уырыдзытæ æмæ иннæ халсартæ кæритæй лæууынц. Мæнæ рæсугъд бæрз бæлæсты сыфтæртæ иннæ бæлæстæй раздæр згъæлын райдыдтой. Зæхх сын фаг (достаточно) хæринаг нал дæтты. Мыртгæ бæлæсты сырх гагатæ сæ сæртæ зæхмæ æргуыбыр кодтой. Æнхъæлмæ кæсынц зымæджы уазалмæ. Мыртгæ бæлæстæн сæ цупæлттæ сырх-сырхид адардтой. Мæргътæн сæ фылдæр хъарм бæстæм атахтис. Ардыгæй уалдзæгмæ нал фендзынæ зæрватыкк, сауцъиу, булæмæргъ.

Словарь:

афардæг сты-ушли

сæрдыгон-летние

æфснайынц-убирают

сыфтæртæ-листва

мыртгæ-калина

цъуппæлттæ-верхушки

Тема: «Промышленность РСО-Алания».

Текст 1. «Нæ хæхбæсты бæркад»

Хæхтæ сты Ирыстоны фидыц æмæ хæзна. Дардыл айхъуыст сæ рæсугъды кой. Хæхтæ стыр ахъаз сты нæ республикæйы экономикон æмæ хæдзарадон рæзтæн, уымæн æмæ дзы бирæ ис æрдзон хæзнатæ: зды (свинец), цинк, æвзист, доломит, чъырдур (известняк), арæзтадæн бæзгæ аивгæнæн дуртæ, змис, гравий, хуыр æ. а. д. XIX æнусы кæрон Цæгат Ирыстоны пайда кæнын райдыдтой хæххон дæтты хъаруйæ. Электростанцæтæ арэзт райдыдтой Терк, Садон æмæ Цъæйы цæугæдæттыл. Республикæйы экономикæйы рæзтæн ма стыр ахъаз сты суары гуырæнтæ. Уыдонæй пайда кæнынц санаторон уавæрты рынчынты дзæбæх кæнынæн. Ирыстоны хæхты хорз уавæртæ ис зæхх æмæ дыргъы куыст кæнынæн, стæй фос дарынæн.

Словарь:

хæзна - богатство

ахъаз - польза

хъару- сила

цæугæдæттæ -речки

гуырæнтæ -родники

уавæртæ-условия

Тема: «Сельское хозяйство РСО-Алания».

Текст 1. «Диссаджы къæбиц»

Дунейы ис диссаджы къæбиц. Уалдзæджы дзы иу голлаг хор куы сæвæрай, уæд фæззæджы райсдзынæ дыууын. Картофы ведра ацы къæбицы свæййы дæс. Къухыдзаг мыггæгтæй рауайы джитъриты, пъæмидорты, уырыдзыты дынджыр кæритæ. Искуы федтай мыггаг дыууæ базыримæ? Ныффу йыл кæн – æмæ атæхдзæнис. Гъе, ахæм мыггаг бахаудис диссаджы къæбицмæ. Æмæ уыцы бынаты сзадис бæрзонд, къабузджын бæлас. Аргъау у ай æви циу? Нæ-æ! Æцæгæйдæр ис диссаджы къæбиц. Æмæ хуыйны уый – Зæхх!

Словарь:

Текст 2. «Мæнæу»

Мæнæу зайы быдыры. Йæ тæнæг хъæдтыл хъеллау кæнынц æфсиртæ. Алы æфсиры дæр – нæмгуытæ. 31 Мæнæу æфснайынц комбайнтæй. Стæй йæ аласынц куыроймæ. Æрыссынц æй æмæ дзы рауайы ссад. Ссадæй скæнынц хыссæ, хыссæйæ – дзул, чъиритæ, гуылтæ, лауызтæ. Дзул хъæуы хъахъхъæнын, иу къæбæр дæр дзы æппарæн нæй.

Тема: «Владикавказ – столица РСО-Алания». «Города и села РСО-Алания», «Природа Осетии».

Текст 1. «Нæ Республикæ».

Республикӕ Цӕгат Ирыстон-Алани у Уӕрӕсейы хуссайраг хайы рӕсугъддӕр бынӕттӕй иу. Йӕ фӕзуат у аст мин квадратон километры. Ам цæрынц алыхуызон адæмыхӕттыты минӕвӕрттӕ: ирӕттӕ, уырыссӕгтӕ, гуырдзиӕгтӕ, сомихӕгтӕ, грекьӕгтӕ, азербайджанӕгтӕ, молданийӕгтӕ, дзуттӕгтӕ ӕмӕ ӕндӕртӕ. Республикӕйы бынӕттон цӕрджытӕ сты ирӕттӕ - рагон скифты, сӕрмӕтты ӕмӕ аланты байзӕддӕгтӕ. Ӕппӕт адӕмтӕ дӕр цӕ- рынц хӕларӕй.

Цӕгат Ирыстоны-Аланийы ис бирӕ заводтӕ, фабрикӕтӕ. Уӕлдай стырдӕр ахадынц хъӕдын куыстгӕнӕг, химион, хуызджын ӕмӕ рог промышленносты хуызтӕ. Ирыстоны хӕхтӕ хъӕздыг сты гранитӕй, чъырдурӕй, цинкӕй, здыйӕ ӕмӕ минералон дӕттӕй. Хъӕуты адӕм кӕнынц стурвос ӕмӕ маргъ дарыны куыст. Уымӕй уӕлдай ма быдырты тауынц нартхор, мӕнӕу, кӕнынц халсарты ӕмӕ дырпьты куыст. Республикӕйы сӕйраг сахар Дзӕуджыхъӕу у стыр ӕмӕ аив. Ис ма дзы ӕндӕр сахартӕ дӕр: Ӕрыдон, Алагир, Беслӕныхъӕу, Дигора ӕмӕ Мӕздӕг.

Республикӕйы бирӕ ис рӕсугъд бынӕттӕ: Цъӕйгом, Дзынагьа ӕмӕ ӕндӕртӕ. Сӕрдыгон Ирыстон уӕлдай рӕсугьддӕр вӕййы, уӕлдайдӕр та хӕххон кӕмтты ӕмӕ цӕугӕдӕтты былгӕрон. Уымӕ гӕсгӕ нӕ республикӕ фенынмӕ фӕтырнынц бӕлццӕттӕ ӕппӕт дунейӕ. Уыдонӕн арӕзт ӕрцыдысты тынг аив фысымуӕттӕ ӕмӕ отельтӕ.

Словарь:

хуссайраг-южный

алыхуызон адæмыхӕттыты минæвæрттæ - представители разных национальностей

байзæттæгтæ - последователи

сахар-столица

бӕлццӕттӕ-путешественники

Текст 4. «Рагон Дзæуджыхъæу».

Дзæуджыхъæу у рагон горæт. Уый арæзт æрцыд мин æвдæсæ æстай цыппæрæм азы. Раздæр нæ горæт уыд æндæрхуызон, æндæр уыдысты йæ уынгты нæмттæ дæр.

Зæгъæм, Ленины фез хуындис Театралон фæз. Ам уыдис уырыссаг театр. Уым фыццаг хатт сæвæрдтой Лермонтовы «Маскарад». Ацы театры куыстойзындгонд уырыссаг актæртæ æмæ режиссæртæ. Сæ иу уыд Вахтангов.

Цæнгæт хид раздæр уыд Ольгæйы хид. Ам къуыри дыууæ хатты уыдис базар. Базары уыд бирæ адæм. Уым уæй кодтой хъуымæцтæ, хор, мыд, сапон, сæрак æмæ бирæ цыдæртæ. Дыргътæ æмæ сæн ластой Тифлисæй.

Цæнгæт хидыл ацыд фыццаг трамвай. Уыйд 1904 азы.

Сæрибардзинады проспект хуындис Алыксандры проспект. Уым уыдысты уазæгхæдзæрттæ, типографитæ, чиныгуæйгæнæг дуканитæ, банктæ. Уыд уыд тынг рæсцгъд уынг. Ам уыд бирæ бæлæстæ æмæ дидинджытæ.

Дзæуджыхъæуы уынгты дон ластой донласджытæ. Доны боцкъйы аргъ уыд 10 капеччы. Иу ведрайы аргъ та – капеччы æрдæг.

Словарь

Уæрæсейы хуссайраг хай -«Южная часть России» адæмыхаэттытæ «национальности» минæвæрттæ «представители» дзуттаегтæ «евреи»

бынаеттон цаерджытае «коренные жители» байзаеддаегтае «потомки»

уæлдай стырдæр ахадынц «имеют наибольшее значение»

хъаедыгуыстгаенаег «деревообрабатывающая» хуызджын «цветной» рог «легкая» зды «свинец»

стурвос «крупный рогатый скот» маргь дарын «птицеводство» уымæй уаелдай «помимо этого» сахар «город» уымае гаесгае «поэтому» фысымуат «гостиница»

Текст 5. Терк

Кавказы рæсугъддæр цæугæдæттæй иу у Терк. Йе ’нусон зарджытæ кæнгæ згъоры Гуырдзыстоны зæххыл, Цæгат Ирыстон, Кæсæг-Балхъар, Цæцæн, Мæхъæл æмæ Дагестаны хæхтæ æмæ быдырты. Дайраны уынгæг комæй куы раирвæрзы, уæд йæ цыд дзæвгар фæсабырдæр вæййы. Кæд æй бирæ кæдз-мæдзы фæндæгтыл цæуын бахъæуы, уæддæр æппынфæстаг бафты Хъаспийы денджызмæ. Терк равзæры Зилгæ хохы фахсæй, денджызы æмвæзадæй 2713 метры бæрзæнды. Фыццаг километртæ дон фæкæлы Тырсыгомы хуссар-ныгуылæнырдæм. Къобы хъæумæ куы ’рхæццæ вæййы, уæд цæгатæрдæм цæхгæр фæзилы æмæ йæхицæн фæндаг айгæрды къæдзæхты ’хсæнты. Ам ыл бафтынц Байдаркæ, Кистинкæ, Армхи æмæ цалдæр æндæр ног къабазы. Уыдонæн дæр сæ равзæрæн у Кавказы цъититæй. Æрджынарæджы Теркыл бафтынц Æрыдоны дон, Джызæлдон, Хуымæллæджы дон, Урсдон. Ам Терк дыууæ дихы акæны Сунжæйы хохы рагъ. Æрджынарæгæй дæлæмæ Терчы фæзыны бирæ тæнæг былгæрæттæ, йæ дон та змис æмæ лами æмхæццæ свæййы, къаддæр ыл æфтын райдайы къабæзтæ дæр.

Словарь:

цæугæдон- речки

йе ’нусон-вековой

ком-ущелье

æмвæзад-наравне

цæхгæр-резко

Тема: «Осетинские праздники».

Текст 1. «Нæ уарзон бæрæгбæттæ»

Ирон адӕммӕ ис бирӕ бӕрӕгбӕттӕ. Сӕ сӕйрагдӕртӕ сты: Ног аз, Джеоргуыба, Хетӕджы бон. Ног аз бӕрӕг кӕнынц 1-ӕм январы. Адӕм заз бӕлӕстыл сауындзынц хъазӕнтӕ, фынгтыл ӕрӕвӕрынц хӕрд ӕмӕ нозт.

Ӕхсӕвы, 12 сахатыл, Хуыцаумӕ скувынц Ног азӕн, фӕкурынц ног хӕрзтӕ. Адӕм сӕ кӕрӕдзийӕн фӕкӕнынц бӕрӕгбоны арфӕтӕ. Бирӕ адӕм ма бӕрӕг кӕнынц Ног бон дӕр, ома зӕронд Ног аз. Уый вӕййы 12-14 январы. Кӕддӕр ацы бӕрӕгбоны ӕфсинтӕ фыхтой басылтӕ ӕмӕ сӕ лӕвӕрд- той уазджытӕн. Фӕсивӕд та ӕхсӕвы цыдысты хӕдзӕрттӕм, кафыдысты ӕмӕ зарыдысты.

Ирыстоны ноябры 19-21-ӕм бон райдайы Джеоргуыбайы бӕрӕгбон. Адӕм ӕрбахонынц сӕ хӕлӕртты, хӕстӕджыты, сыхӕггы. Фӕкувынц лӕгты ӕмӕ бӕлциӕтты дзуар Уастырджимӕ, бафӕдзӕхсынц ыл сӕ бинонты, уӕлдайдӕр та - фӕсивӕды. Ацы бӕрӕгбон райдайы хуыцаубоны ӕмӕ ахӕссы ӕнӕхъӕн кьуыри.

Ӕппæт ирон адӕмӕн уарзон у Хетӕджы бон дӕр. Уый вӕййы июлы. Алы хӕдзар дӕр скувы ӕртӕ чъирийы. Ирыстоны алы рӕттӕй адӕм ӕрӕмбырд вӕййынц Хетӕджы къохы кувӕндонмӕ. Дзуарӕй фӕкурынц амонд, ӕнӕ- низдзинад, бӕркад. Алырдыгӕй фӕхъуысы зард, фӕндыры цагъд, хъӕлдзӕг ныхас. Ирон бӕрӕгбӕттӕ ӕххуыс сты адӕмы ‘хсӕн хӕлардзинад фидар кӕнынӕн.

Словарь

адӕммӕ «у народа»

бӕрӕгбӕттӕ {ед.ч. бӕрӕгбон) «праздники»

Хетӕджы бон «день святого Хетага»

бӕрӕг кӕнынц «отмечают»

заз бӕлӕстӕ «елки»

сауындзынц «вывешивают»

хъазӕнтӕ «игрушки»

фынгтӕ «столы»

ӕрӕвӕрынц «кладут», «ставят»

хӕрд ӕмӕ нозт «еда и выпивка» скувынц «возносят молитву»

Текст 3. «Æртæ Нарты»

Уӕрхӕг ӕмӕ Дзерассӕйӕн райгуырди дыууæ фаззоны. Дыууæ фаззонæй сæ иу куы гуырд, уæд иннæ та иӕ мады уæнтӕй ысбырыд: иумӕ райгуырын сын зын уыди. Уыйадыл фыццаг лӕппуйыл сывӕрдтой Фарнæг зӕгьгӕ, ахæм ном, уӕнтӕй чи райгуырди, уый та схуыдтой Уæн.

Фарнæг æмæ Уæн рахъомыл ысты 'мæ иумæ нал фидыдтой Уӕрхӕджы зæнӕг. Хӕмыц ӕмӕ Уырызмæг сæхи сæ фыд Ӕхсæртӕджы номыл ныууагьтой, æмæ равзæрдысты Ӕхсæртӕггатæ. Уæн æмæ Фарнæг та сæ фыдыфыд Борæйы намыс схуыдтой сæхи ‘мæ рацыдысты Борæтӕ. Уæрхтæнӕгæн ма иу фырт уыди Алæг, зæгьгæ, æмæ уый та йæхи номыл ныууагьта фæд - Алæгаты.

Борæтæ фосджын æмæ бонджын систы. Æхсæртæггатӕ - тыхджын æмӕ хъаруджын. Алæгатӕ та ‘взыгьд æмæ номдзыд систы.

Словарь:

Дзерассӕйӕн райгуырди «у Дзерассы родился» дыууӕ фаззоны «2 близнеца» сбырыд уӕнтӕй «вылез из лопаток» уыйадыл «в итоге»

лӕппуйыл ном сӕвӕрдтой «мальчику дали имя»

рахъомыл сты «подросли»

нал фидыдтой «перестали ладить»

зӕнӕг «потомство»

саехи ныууагьтой «остались»

намыс «слава», «честь»

равзаердысты «произошли»

саехи схуыдтой «присвоить», «признать своим»

йӕхи номыл «за собой»

фосджын «владеющий скотом»

бонджын «богатый»

тыхджын, хъаруджын «сильный»

ӕвзыгьд «ловкий», «резвый»

сых «часть селения», «часть города»

уаеллаг «верхний»

астаеуккаг «средний»

даеллаг «нижний»