Турганов Едилбай Алтыбаевич

Кафедра жыйналысы

Материал опубликован 29 October 2020

Golassariy

Baspaxana u’yi, baspa yaki informatsiya-baspa kompaniyası – baspa periodikalıq basılımlar islep shıg’arıwshı bir neshe redaktsiyalardın’ birlespesi. Bazıda onın’ quramına kitap redaktsiyası h’a’m h’a’r qıylı baspa o’nimleri, plakat, buklet, otkrıtka h’a’m t.b.nı islep shıg’arıwshı bo’limsheler de kiredi. Onın’ sho’lkemlestiriwshisi, iyesi basqaradı h’a’m barlıq strukturalıq bo’limler og’an boysınadı.

Gazeta (jurnal, radio- yaki televidenie)da kampaniya – belgili bir tema yamasa mashqalanı G’XQ da bir neshe h’a’pteden bir neshe ayg’a shekem bolg’an uzaq waqıt dawamında maqsetli tu’rde sa’wlendiriw. Ma’selen, siyasiy yaki ekonomikalıq kampaniya baslanıwının’ en’ qolaylı waqtın, dawamlılıg’ın, kulminatsiya nuqtasın h’a’m juwmaqlanıw paytın anıqlawdı talap etedi.

Jurnalistika – ja’miyettegi o’zine ta’n ja’miyetlik-siyasiy institut bolıp, ol basqa barlıq ja’miyetlik institutlardı baylanıstırıp turadı h’a’m olardın’ xızmeti na’tiyjesin sa’wlelendiredi. İnformatsiyanı toplaw, qayta islew h’a’m tarqatıwg’a qaratılg’an do’retiwshilik xızmet tu’ri, informatsiya o’nimlerin do’retiw menen shug’ıllanıwshı G’XQ sisteması. G’XQ o’nimlerin tayarlaw h’a’m tarqatıw barısında qatnasıwshı ka’sipler sisteması. Ruwxıy islep shıg’arıwdın’ o’zine ta’n tu’ri sıpatında islep shıg’arıwshı, yag’nıy jurnalist o’zinin’ islep shıg’arıw qurallarında o’zine ta’n usıllarda paydalanıp informatsion o’nimlerin – gazeta, jurnal, teleko’rsetiw, radioesittiriw, audiovideolenta h’a’m basqa ko’rinistegi xabar birligin do’retedi.

Ja’miyetlik xabar – xalıq h’a’m ja’miyet ushın aktual a’h’miyetke iye bolg’an h’a’m h’a’r qıylı dereklerden alıng’an xabar.

Ja’miyetlik medialar – internettegi bar tarmaqlar h’a’m xızmetler bolıp, olar interaktiv kommunikatsiyalar h’a’m adamlar arasındag’ı qatnasıqlardı, paydalanıwshılar ta’repinen kontent do’retiw h’a’m onnan birgelikte paydalanıwın, beriletug’ın xabarg’a tiykarlang’an xızmetlerdi do’retiwdi ta’miynlep beredi. Ja’miyetlik medialarg’a Wikipediada kontentten birge islesiwde paydalanıwdı, Facebookda o’z-ara ja’miyetlik birge islesiwdi h’a’m diskussiya klubların mısal sıpatında keltiriw mu’mkin.

Rejelestiriw – maqsetlerdi qa’liplestiriw, baslı bag’darlardı, olarg’a erisiw quralı h’a’m metodların anıqlaw jumısı. Rejelestiriwdin’ na’tiyjesi – joba, h’a’reketlerdin’ da’lillengen modelin payda etiw.

İnformatsiya resurslarının’ na’tiyjeligin belgilewshi usıllar: resurslardın’ jıynalıw ko’lemi, xabar sapası, jan’alanıwı h’a’m aylanıw tezligi, sonday-aq, ja’miyet ag’zaları ortasında resurslardın’ aktiv almasıwı.

İnformatsion sawatlılıq – mashqalalardı analizlew h’a’m sheshimler qabıllaw maqsetinde informatsiyanı alıw, tu’siniw, iykemlestiriw, do’retiw, saqlaw h’a’m jetkeriw ushın kerekli bolg’an kompetentsiyalar (bilimler, ko’nlikpeler h’a’m ko’z-qaraslar) jıyındısı. Usı kompetentsiyalar h’a’r qanday bilim beriwler shen’berinde, oqıw h’a’m ka’siplik ortalıq yamasa o’z u’stinde islew, qa’nigeligin arttırıw islerine tiyisli.

İnformatsiya bazarı – informatsiya islep shıg’arıw resursları satıp alınatug’ın h’a’m informatsiya o’nimleri satılatug’ın ekonomikalıq ma’kan.

İnformatsiyanı basqarıw – xabardı onnan paydalanıwdı jen’illestiretug’ın tu’rde saqlaw, izlew h’a’m jan’alaw. Xabardı izlewden tısqarı onı sın bah’alaw h’a’m basqa xabar menen salıstırıw da tu’siniledi.

İnformatsiya ma’kanı – ja’miyettin’ informatsiya h’a’m telekommunikatsiya resursları, telekommunikatsiya infradu’zilmesi, G’XQ h’a’m basqa strukturalıq birikpeler kiretug’ın ma’kan.

İnformatsiya resursları – jan’a G’XQ ının’ qa’rejetli xızmet ko’rsetiwin sho’lkemlestiriw h’a’m ku’ndelikli xızmetin tabıslı dawam ettiriw ushın kerekli qural. Olar materiallıq-texnikalıq, finanslıq, xabar, reklama h’a’m insan resurslarına ajıratıladı.

Каркас - Бул полосадағы колонкалар саны. Колонканың кеңлигине байланыслы оның саны да өседи. Киши форматлы газеталарда 3-4 колонкаға шекем ушырасады. Ал, үлкен форматлы газеталарда 7-9 колонкаға шекем болады. Егер газета бетинде колонкалар саны көп болса, оқыўшының материалды оқыўына қыйыншылық туўылады. Аз сандағы колонкалық каркасларды газета бетлерине арнаўлы материалларды жайластырғанда қолланылады.

Текст шрифтлери - Текстиниң характерине байланыслы шрифт гарнитураларын сайлап, таңлап алыў керек болады. Шрифт аңсат оқылатуғын ҳәм экономлы болыўы керек. Яғный, белгиленген орынға көбирек сөз жайластыра билиў әҳмийетли. Бас фактор шрифттиң аңсат оқылыўы.

Мақала атамаларының (загаловкалар) шрифти- Шрифтлердиң бир неше жүз түрлери бар. Айырым газеталар заголовкалар шрифтлерин тез-тез өзгертеди ҳәм қысқа ўақыт ишинде барлық түрлерин қолланып үлгереди. Базалық шрифтке ийе газеталар бул бағдарда шырайлы ҳәм баҳалы шығып атырғанлығын айтып өтиў керек.

Заголовка түрлери - Ҳәр бир газета өз заголовкаларын өзлери таңлап алады. Олардың комбинациялары жүдә көп. Бир қатар ушын заголовка, тийкарғы мағананы билдириўши ҳәм қатарлы заголовка ҳәм тағы басқалар. Ең әҳмийетлиси, сиз таңлаған стиль заголовканың зәрүрлигин билдирсин. Заголовкалар мақаланың мазмунынан келип шығады. Дизайндағы ең соңғы жаңалықлардың бири: барлық мақалаларда, ҳәтте ең кишкенелеринде де заголовканың үстинде ямаса астында түсиндириўши қатар қолланылады. Мысалы: "Бизди қоршаған орталық" ямаса "Талапкердиң ҳуқықы".

Фурнитура - Бул түсиник тийкарында безелиўдиң барлық элементлери киреди: линейкалар, блоклардың логотиплери, колонка рубрикалары ҳ.т.б.

"Ҳаўа"- Ол дизайндағы ең баслы элемент болып, газетадағы толтырылмаған ашық орын есапланады. Оған конструктивли қатнас жасалады. Ҳаўа қатарлары арасында қандайда бир функцияны атқарады. Мысалы, заголовканы, теманы ажыратып қойыў керек, көзге дем бериў, ямаса фотосүўрет ушын рамка ислеў керек болғанда қолланылады. Ҳаўа қойылғанда күтпегенде берилмейди, ол саналы түрде, өз орнына жайластырылыўы керек.