Урок «Тема искусства в стихотворении К.Л.Хетагурова «Хъуыбады»»

Республиконфизикон-математикон лицей-интернат

19.10.2015 аз

Гом урочы пълан-конспект 7-ӕм «Б» къласы ирон литературӕйӕ

Урочы темӕ: «Аивады нысаниуӕг Хетӕгкаты Къостайы ӕмдзӕвгӕ «Хъуыбады»-йы

АхуыргӕнӕгДзобелатыВ.Дз.

Темæ «АивадынысаниуæгХетæгкатыКъостайыæмдзæвгæ «Хъуыбады»-йы».

Нысан: 1. ÆрдзурынахуыргæнинæгтæнХъуыбадыйыхъысмæт, фæлгонцыл; сбæрæгкæнын, куыдбастсты поэты цардвæндагтмæ.

2. Ӕрдзыæрфыстытыахадындзинадраиртасын.

3. Ахуыргæнинæгтæмгуырынкæнынуарзондзинадфæндырæйцæгъдыныаивадмæ.

Литературонтеори: пейзаж.

Цæстуынгææрмæг: æмдзæвгæтыæмбырдгонд «Иронфæндыр», Хъуыбадыйыцагъд, ТугъантыМахарбеджы ныв «Хъуыбады», Къостайы портрет. Персоналон компьютер, интерактивонфæйнæг.

Урочы мидис.

I.Разныхас. Хæдзармæкуыстсбæрæгкæнын.

АхуыргæнинæгтæдзурынцХетæгкатыКъостайыæмдзæвгæ «Ныфс» зæрдывардæй.(Слайд)

Беседæ.

- Къостайыцардыцавæрцауимæбаст у æмдзæвгæ?

- Поэт нæбайхъуыстайæфыдыныхасмæ. Цыдзуаппынрадта?

(Къостайæфыдæн, æхсарджынæфсæддонæмæкадджынхистæрæн, фæлæ «хуымæтæглæгæнамоныйæкуыстыхъæд, æргомынкæныаивадыæрдз. Ныхасæмæфæлгонцтæ – хуымæтæг, ирд, цæстуынгæ… Поэт йæкуыст бары зæхкусæджыкуыстимæ. Зонд – галтæ, фæндыр – гутон, зарæг – хоры конд. Поэтæнйæтыллæг – йæисбон та – «нæбæстысагъæстæ». Хъæздыгæмæбонджын у Къоста. Уый у хурæмæдзырдыбардуаг» ДжыккайтыШамил.

ЦавæраивадонмадзалæйспайдакодтаКъостайеʾмдзæвгæйы?

(Метафорæйæ).

Хатдзæг. Къостайыпоэзийыегъаубынатахсыаивадыæнæмæлгæтемæ. Уыйхъайтаронсгуыхтыæмрæнхъæрæвæрдтасфæлдыстадонкуыст, хæстонхотыхтыныхмæ – фыссæнсис, музыкалоннотæтæ, нывгæнæджыахорæнтæ.

II. Ног æрмæгбацамонын.

1. Разныхас.Абон мах дарддæрæвзардзыстæм, куыдуыдкурдиатджынадæймаджыхъысмæтКъостайызаман. Дзырдыгени «Иронфæндыр»- ы титулонфарсылфыстис: «Зæрдæйысагъæстæ, зарджытæ, кадджытææмææмбисæндтæ».(Слайд)

Гъе, уыцызарджытæйиу у «Хъуыбады».

Дзырдуатонкуыст.

Бындур – къона.

Уысмæн над – арæх над.

Цардуалдзæг – сабибонтæ.

Фæсал – хускæрдæг.

Хъæу- сæр – хъæугæронкъуыппыл.

Калак – Тбилиси.

Къæридкæрц – зæрондскъуыдтæкæрц.

Æмдзаæвгæкæсынмузыкæйыфоныл.

ХЪУЫБАДЫ

Сæрдæй, зымæгæй,

Гуыбыр, тызмæгæй,

Йæкæрцымидæг,

Ныхасыбады

ЗæрондХъуыбады,

Нæфæндырдзæгъдæг...

Кæйдæрдзæгъæлзад,

Лæппуйæбаззад

Йæсаубындурыл...

Кæдæм–иубафтыд,

Уым–иуфæкафыд

Кæрдзынымурыл...

Бæгънæг, бæгъæввад,

Ыстонг, уысмæн над

Хуыцауырæстæй!

Цъыфæйныррæсыд, –

Хæфсытæуасыд

Йæкъахыскъуыдтæй...

Бынбауай, иунæг,

Дзыллæтæйиулæг

Кæйнæрæвдыдта!

Фæсмонфæкæна,

Мæрдтыдзыназа,

Дæучиныййардта!..

Дæуурсæхсырæй,

Дæухудгæ–хурæй

Чинæбафсæста!

Дæуцардуалдзæджы

Йæхъармхъæбысы

Чинæауызта!

Фыййаукуыуыди,

Уæд–иухуыссыди

Тæдзгæ–ыскъæты;

Мит–иукуыуарыд,

Уæд–иуныззарыд

Къæдзæхлæгæты...

Уæдфоскуыдуарзта? –

Фæсалцын ласта

Иæсалдæрчъийæ!..

Йæзарднæуагъта, –

Фæндырыскъахта

Бæрзбызычъийæ...

Бæрзондурсхæхтæ,

Æнкъардкъæдзæхтæ,

Æгомыгбæлас

Фыййауыуарзынц

Æмæйынзарынц

Сæсусæгныхас.

Цæргæсыбæллын,

Уæларвынæрын,

Дымгæйыхъарæг,

Цæфсæгуытымаст,

Æхсæрдзæныхъазт –

Фыййауызарæг...

Фæскъæвдахур бон

Уымæлривæддон,

Рæсугъдхизæнтæ,

Æфсæстфосыдзуг,

Сæрибары дуг –

Фыййауысæнттæ.

Фæлæнæамонд

Æнæсæрнывонд

Нæхæссыбирæ! –

Æнæаххосæй

Фыййауыфосæй

Нæхæссыбирæгъ!

Æмбаргæфыййау

Иæфосырæгъау

Нымадæй дары,

ФæлæХъуыбады

Йæфоснымады

Фынддæснæ ары...

Кæмсæагура?

Кæмæйсæ кура? –

Хъæрсæкæмуæнды!

Лæгдзармтæнæг у,

Æлдарфыдлæг у,

Мæлынкæйфæнды?..

Фæлидзон, загъта...

Йæфосфæуагъта

Хъæу–сæруæзæгыл,

Йæхæдæгалыгъд,

Дыгурмæахызт

Адай–æфцæгыл...

Ирæй, Кæсæгæй,

Фæндырдзæгъдæгæй

Кæмнæфæхатти?

ЦытджынКалачы

Иæзардыруаджы

Сæндæттыбадти.

Иæхорззарджытæн,

Иæхорзкадджытæн

Кæронкæмуыди?

Æнæфæхудгæ,

Æнæфæкæугæ

Сæмчилæууыди?!.

Йæкъахнæфæллад,

Йæзарднæфенад

Иæцæугæцарды...

Æрмæстнæхъæумæ

Куырмæйфæстæмæ

ÆрцыдХъуыбады...

Сæрдæй, зымæгæй,

Гуыбыр–тызмæгæй,

Йæкъæридкæрцы

Ныхасыбады

ЗæрондХъуыбады, –

Нæйæзоныс, цы?..

2. Æмдзæвгæкæсынхайгай.

Разныхас. Хъуыбады – фæндырдзæгъдæг.

Йæсабийыбонтæ.

Амуæмæвирхъауцыфæкаст?

«Хæфсытæуасыдйæкъахыскъуыдтæй». АхæмæрфыстнæйДантейы «Зындон»-ы дæр, æлгъыстытæ.

Хъуыбады – фыййау.

Йæзæрдæ не сдæрзæгис, кæдрæвдыдникæмæйзыдта, уæддæр. Уый у иунæг.

Адæймагæмææрдзыиудзинад.

3. ЦавæраивадонмадзалæйспайдакодтаацыæрфыстытыКъоста?(Къордтыкуыст)

Пейзаж – æрдзынывтæаивадонуацмысы. Ам – контрасты хуызы: æнкъардХъуыбадыйызæрдæйыуаг – хъæлдзæгæрдз. ÆрдздæрдисыбацæуыХъуыбадыйыкурдиатмæкæсгæйæ.

4. Хъуыбадыйыаивадымидис. (Сырдон, Ацæмæз – слайдтæ).

Хъысмæтыцæхгæрфæзилæн.

Хъуыбадыйыцæугæцард. ( Хъуыбадыæмбæлдалыхуызонадæмтыл, базыдта сын се ʾгъдæуттæ, сæцардыуаг. Фæлæйæйæалæмæтыаиваднæбахызтахъысмæтыцæфæй: бакуырм, афтæмæйæрыздæхтфæстæмæ. Бынтæ не скода, фæлæуыйхыгъдйæ ном хъуыстгонд у алкæмæн.

5. Бацамонут, поэтæмæфæндырдзæгъдæджыцардыиумæйагæйцыис.

ТугъантыМахарбеджыиллюстраци «Хъуыбады»-мæгæсгæкуыст.

Хъуыбадыйыалыварсцыадæмис, уыдонæмцыцæстæйкæсынц? Къоста та?

Уыйкадæгмæиннæтыхуызæннæхъусы, фæлææндæруагыл: базоныны, банкъарынынысаимæ. Ома, ахуыргонды, фыссæджыцæстæнгасæййынаргъкæны.

III. Рефлекси.

Цӕуылдзырдтамабон?

Ӕзбазыдтонногæйацыæмдзæвгæйæ…

Цымыдисагмӕмфӕкаст…

Мӕзӕрдӕмӕфӕцыд…

«Йæсалдæрчъийæфосæнфæсалчи ласы, уыйзæххонлæгнæу, уыйбадызæдтыуæлейæ. Стонгæмæуысмæннадæйчизары, уыйнæртондæр у трагиконСырдонæй. Хуымæтæгпоэзийыадæймагуарзыæрдз, æмбарыйынйæулæфт. Алæмæтпоэзийыадæймаджыуарзынцхæхтæ, кхæдзæхтæ, æгомыгбæлæс… зарынцфыййауæн… «сæсусæгныхас». ДжыккайтыШамил.

IV. Хæдзармæкуыст:

Æмдзæвгæйæ 10 строфайызæрдывæрдæйдзурынсахуыркæнын.

Синквейнсаразын.

V. Бæрæггæнæнтæсæвæрын.