Туган яктан, туган туфрактан… Әл – Рәдүди һәм Төхфәт Ченәкәй

Автор: Чибарчиков Эмиль

Туган җир, туган як, туган авыл....Һәркем өчен изге, газиз, кадерле ул. Безнең һәрберебезнең газиз туган йорты, туган авылы бар. Һәр авылның үзенә генә хас, кабатланмас, истәлекле урыннары, горурланырлык күренекле шәхесләре була. Туган төбәгебезнең һәр агачы, һәр сукмагы, һәр кешесе безгә таныш, якын.

Туган авыл, туган як темасы – язучылар һәм шагыйрьләр өчен дә мәңгелек тема. Туган ягыбызның гүзәл табигате кешегә яшәү өчен көч, дәрт бирсә,шагыйрьләргә илһам, иҗатларына ямҗ өсти. Һәр язучының, һәр шагыйрьнең әсәрендә туган як, якты образ булып, иҗатының буеннан буена сызылып бара.

Һәр авылның күренекле шәхесләре була. Алар турында горурланып сөйләнелә. Безнең Рәдүт авылы да күренекле шәхесләргә бай төбәк.

Бүген минем туган ягыбызга, аның гүзәл табигатенә дан җырлаучы якташ шагыйрьләребез иҗатында тукталасым килә.Бу исемнәр, бәлки, сезгә дә таныштыр дип уйлыйм: Әл – Рәдүди һәм Төхфәт Ченәкәй.

Әл – Рәдүди

Гобайдулла Рәдүди билгеле эз калдырган шәхесләребезнең берсе.

Ул - укытучы, галим, шагыйрь.

Әл-Рәдүди (Гобәйдулла Габдулла улы, Габделмөэминов) хәзерге Оренбург өлкәсенең Сарыкташ районы, Рәдүт (Никитино) авылында туа. Тарихка күз салсак, Гобәйдулла Рәдүди 1885 – 1912 елларда яшәгән.

Шушы кыска гына гомере эчендә күп михнәтләр күрүенә карамастан, ул 13 китап һәм шигырьләр җыентыгы калдырган.

Рәдүди гомеренең күп өлеше Оренбургтагы “Хөсәения” мәдрәсәсе белән бәйле. Ул шунда укып белем ала һәм балаларны укыта.Шәкертләр Рәдүдине күк йөзендә балкып кабынган һәм тиз арада сүнеп калган йолдызларга охшатканнар.

Шагыйрь гомере шигырьдәй,

Күкне кискән йолдыздай,

Телеп үтте йөрәкләрне

Сафландырып җаннарны.

Рәдүдинең хатынын, Багъбстан абыстайны, халык хатын-кызларын алга өндәүче беренче карлыгач буларак искә ала.

Сарыкташ районы Кабан авылында 1916 елның җәендә Россиянең төрле төбәкләреннән яшь мөселман мөгаллимәләре җыела.Белем курсларны танылмаган мәгърифәтче, педагог Багъбстан Вилдан кызы Моэминова оештыра. 1905 елда ул Оренбург шәһәрендә татар кызлары мәктәбе ача.

Гобайдулла Рәдүдинең язган әсәрләре өч төрле: табигый фәннәрдән мәктәп дәреслекләре, мәсәлән: “Табигатъкә сәяхәт яки тарих табигый” (148 б. Оренбург, 1908); “Тәсхил җагърафия” ( Оренбург, 1911) һ.б.;

дини дәреслекләр һәм шигырьләр:«Кыйссалы вә хиссалы шигырьләр» (Казан,1907), «Гөлзаре сабыян» (Оренбург, 1907) «Мәктәп өчен шигырьләр» (Оренбург, 1909; 1914) исемле шигъри китаплар «Дин вә мәгыйшәт», «Шура», «Бәянелхак» кебек журнал һәм газеталарда басылган.

“Табигатъкә сәяхәт яки тарих табигый”

Әл - Рәдүдинең кабере безнең Рәдүт зиратында. Кабер ташында аның үзенең шигырь юллары язылган.