Доклад на тему «150 лет Сулейману Стальскому»

150 лет Сулейману Стальскому
DOCX / 4.72 Мб

                    МКОУ «Куркентская СОШ №1 им. М. М. Рагимова»

               150 лет

Доклад

           на тему:

«Стlал Сулеймананинкъилабдилайгуьгъуьнизтеснифнавайэсерразегьметдин тема»

Учителя родного языка и литературы Шихрагимовой А. М.

                                   Титул надо исправить!!!

/data/files/k1560415605.png (0x0)

2019

СтIал Сулейманан 150 йисазталукьарнавай доклад.

Тема: «Стlал Сулеймананинкъилабдилайгуьгъуьнизтеснифнавайэсерразегьметдин тема».

СтIал Сулейманазхалкьдиншаир, Дагъустандинсоветриндевирдинлитературадиндибэцигайди я лугьун тIимил я. СтIал Сулейман хьиз, сашаирни а саягъда, гьакьванфадкесиблежбервиляй тIвар-ванавайшаирвилизхкажхьанач. Шаирдин и «лувгунин» себебрикайкьилинбур Совет власть гъалибхьунниаданвичиначуххьайибажарагълувал я. Чишаирдизкьведевиракуна. Кьведевирдани ада датIанахалкьпаталзегьмет чIугуна. Граждан дявединйисарагзафкьадаркакахьай кIвалахархьана. Вакъиаяр сад-садангуьгъуьналлаздегишжезвай. КуьредаавайгьаларинишаирдинрикIиз тIарвалгузвай.

Гьаржуьрединхалкьаринкультурайрихъгалазтанишхьайи, деринзигьинавайвавичизванхьайигьарсаагьвалат, акур гьарсазатIхъсандизрикIел хуьзалакьдай Сулеймана халкьпаталвичинсесхкажна.

ДагъустандинсоветринсъезддаавуррахунаСтIал Сулеймана лагьанай: «Зунфялехьайиди я, зунлежберхьайиди я, зун батрак хьайиди я. Зиуьмуьрда за гзафбедбахтвилер, дарвилерэхна. Инкъилабжедалдиса чIавузнизируфун тух хьайиди туш».

Хайихуьреколхоз тешкилуналамгзафшад тир. Ада лугьудай: «Къалиянгзафтуькьуьл я лагьайла, аданчкадалвирттеклифдайадет я. Аммаингьегьелеахьтинкъарибксарамазмахьи, абурутуькьуьлуьмуьршириндалайхъсанязгьисабзава. Колхоз – вирт я, кугьнеуьмуьрдинтуькьуьлкъалияндизкилигайла, амгатфарин чIижеринвирт я. АкIхьайила, колхозринпайдахмаднивинизхкаж, юлдашар!»

ХайихуьреюлдашКирован тIварунихъгалай колхоз тешкилавурсифтейикъалайСтIал Сулейман колхоздин член хьанай. Адазколхозда кIвалахзавайхалкьдинзегьметакунай.

Эгервиликан, чIурууьмуьрдашаирдиняратмишунракьетIенчканасигьатдинва бязи инсанринхесетардуьздалакъудзавайшииррикьазвайтIа, цIийиуьмуьрдаСтIал Сулеймананяратмишунринкьилинигитзегьметчихалкь я. АмхалкьдинмецелайрахазвававичинэсерарзегьметкешинсанаррикIе авазтеснифзава. Гьасавахтундашаирдивичин чIаларалдиинсанрикгьерекаткутазва, абурузуяхжедайвалтаъсирзава. «Эй, юлдашар, жемиргъафил!» шиирда ада икIлугьузва:

/data/files/l1560415637.png (0x0)

«Эй, юлдашар, жемиргъафил!

Ахварайаватунхъсан я.

Дад, юлдаш, на ахъая вил,

Гъавурдагьатунхъсан я».

Адазгзафзегьметар, азиятаракунай, гьавиляйзегьмет чIугвазвайинсанрингъавурдаам лап хъсандизакьазвай. И кар чаз «Колхозчи паб Инжиханаз» шиирдайачухдизаквазва:

«Зунфенавайгуьдай никIал,

Зазсаданзегьметакуна.

Гъилекьуназурбамукал-

Зазаданзегьметакуна.

Гьарпакамахъжедай кIвачин,

Къуьне – чанта, гъиле – гичин.

                  ТIварниИнжихан тир вичин-

Зазаданзегьметакуна».

Чишаирдизколхоздагьарса кIвалах къайдадикквазкьиле фена кIандай. Ада вичинялавлуэсерралди кIвалахзавайбурукгьевескутадай. И кар чаз «Колхоздингвена» шиирдаймалумжезва:

                   «Жезамайкьван пара йигин,

                   Гад кIватIунизийинмумкин,

ЧпичпелгьакIэхцигин

                   Ударник лугьудай тIварар.

Ирид цIуд йисуьмуьрхьана

Зиллетдикдичетин фена,

CтIал шаир Сулеймана

ФагьумзаваикIкуькрар».

Аданхайихалкьдихъ, колхоздинкрарихъ лап дериндайрикIкудай. И кIвалах адан «Колхоз» тIвар алайшиирдайнисубутжезва:

                 «Фадкъарагъагьарпакамахъ,

Крарвиликракъузалахъ.

Чи цIийибагъфикирдаяхъ,

Битмишарабегьер, колхоз.

СтIал сулейман я чIехи,

Савадсуз я, мез я хци.

ТамамДагъустанданивири

               Сад хьанавамецер, колхоз».

СтIал Сулейман дишегьлидинкъаматхкажай, аданзегьметдиздуьзкъиметгайишаиррикай я. 1935- йисуз, октябрдин 20 кьилефейикеферпатанКавказдинкрайдинжегьилдишнгьлийринсъезддалСтIал Сулеймана икIлагьанай: «Зи играми балаяр! Дишегьлидикай техник жедалагьана, дишегьлидикай летчик жедалагьана, дишегьлидикайдухтуржедалагьанафикирнинкьилегьатдай? Дишегьлигьичтежервалдегишхьанвайвилелгила лап яргъаавайчкайранисаданитажубвалийидач. Виликдимумкинтушир кар язгьисабзавайдигиламумкинваашкара тир кар хьанва. Зимурадкуьнемаднифарашдизцуькахъаюн я, чигележегдинцуьквер».

Дишегьлийриз ада сакьадаршиирарнибахшнава: «Советринрушар», «Дагъдинмаралар я рушар», «Мартдинмуьжуьд» вамасабур.

«Мартдин 8- йикъансувариз» шиирда ада лугьузва:

                        «Чиюлдашарвахар, папар,

Къенинкъузазадхьанакуьн.

Эркекарив лап барабар

Ихтиярар сад хьанакуьн.

Куьнмектебдизаладбуьтуьн,

Гьичса кар чазамаччетин.

                      И мубаракилимлатин

Чавэдебиятхьанакуьн».

Гъалибхьайи цIийиСоветринвластдинкуьмекдалдиСтIал Сулеймананшиирарчапдайакъатнававичнисакуьрелуйризваъ, вириДагъустандиз, ахпауьлкведизмашгьурхьана. АданшиирризкьетIенметлебгана, цIийикъайдаяртуькIуьрунин карда абурукайекеменфятхьана. ЛезгистандавагьакIДагъустандашаирдиняратмишунархалкьдикгьерекаткутадай, инсанар цIийикраралжелбийидай, цIийи общественный къайдаяртуькIуьрунизэвергудайекекъуватдизэлкъвена.

Екехийирлу кар мадниамхьанахьи, СтIал Сулеймана вагьакIвичхьтинлежберар тир хуьруьнвийри, куьрелуйри, шаирдин чIаларчапдайакъуддалди, абуррикIелайалуднач, чпинфикирдахвена.

СтIал Сулеймана вичелкъведалдилезгипоэзиядатахьайхьтинполитикадин лирика яратмишна. Виликдайлезгипоэзиядамуьгьуьббатдинни тIебиатдинлирикадаишлемишзавайгафариз, келимайризшаирдиполитикадинманагана. «Цуьквер», «багъ», «бегьер», «гатфар», «гъед», «рагъ», «экв» вамасагафар цIийиуьмуьртуькIуьрзавайбурузбахшнавайва цIийикъайдайринтарифзавайшиирраишлемишнава.

/data/files/m1560415685.png (0x0)

«Зунбилбилдилайбахтлу я», - дамахгвазлугьудайшаирди, - вучизлагьайтIа зиманияринсанрин сивера гьатзава, ктабризакъудзава, масахалкьарин чIаларизтаржумаийизва. Билбилвири и краркаймагьрум я.

/data/files/i1560415704.png (0x0)

Сулейман ваадан чIаларгьамишалугъхалкьаринрикIера вауьмуьрда, эквгузвайгъетерхьиз, амукьда.

    МКОУ «Куркентская СОШ №1 им. Рагимова М. М.»

СтIал Сулейманан 150 йисазталукьарнавайдоклад.

Тема: «Инкъилабдилайгуьгъуьнизтеснифнавайэсерразегьметдин тема».

Тамамарна:

Лезги чIаланниваэдебиятдинмуаллимШихрагимова А. М.

2019 йис.