Доклад на тему «Язык и особенности в произведениях Етима Эмина»

Язык и особенности в произведениях Е. Эмина
DOCX / 4.35 Мб

МКОУ «Куркентская СОШ №1 им. М. М. Рагимова»   Доклад           

на тему:

«Язык и особенности в поэзии ЕтимаЭмина»

Учителя родного языка и литературы Шихрагимовой А. М.

2018

ЕтимЭминаншииратдин ч1ал ва кьет1енвилер

/data/files/c1560416096.png (0x0)

Сабендединдувандайла, гьакимар,

Инсанвални, гьахъ, адалат рик1ел гъваш:

Азарлудаздармандайла, гьакимар,

Кесибкасдин к1вални хизан рик1ел гъваш.

Гьарсааямдихъвичинрангар, тавар, халкьдихъ рик1кузвай, баркаллурухваярава. Гьа ик1 Х1Х - вишйис рик1ел хтанмаз, чи рик1ел ЕтимЭминхкведа.

А вахтараЛезгистанда социальный гьаларивахалкьдинуьмуьрди Е. Эминхьтиншаирпайдахьун к1евелай истемишзавай. Вучиз лагьайт1а дуьньядин саки вирихалкьармедениятдинвамасарекьерайвиликдифизвайла, лезгихалкьдизни, сесхкажнавичинмурадарлугьунгереккъвезвай. И везифа а вахтунда т1ебиатди Е.Эминхьтин "шаирдалтапшурмишун " лезгихалкьдинбахтхьана: Е.Эминамедениятдикгьерекаткутуна, лезгишииратдамуьгьуьббатдинлирикадизгегьеншвалва ц1ийи авазлувалгана, вичиняратмишунринмана вини дережадизхкажна, лезги литературный ч1алан бинемягькемарна, вичиншииратдинэсерлувалва художественный лайихлувалхалкьдинмурадарнификирарвадевирдин кьет1енвилер дуьздаказкъалурунинкъуллугъдаэцигна.

    Е. Эминаншииратдин ч1ал гьарсалезгихъсандизгъавурдагьатдай, инсангьевеслуийидай ч1ал я. Аданжавагьирархьтинэсерарвиридевирринбур я.

   Е. Эминаншииррихъеке художественный лайихлувилерава. Абургуьрчегсуьретралди, таъсирлукелимайралди, эсерлуибарайралди, халкьдинмисалралдивамасатакьатралдидевлетлу я. Шиирар к1елдайла, абурун рифма, ритм акьванавазлу я хьи, гьарсакелима, бендрегьятдиз рик1ел аламукьдаймумкинвалгузва. Лезгийриншииратдизхас тир 8 ва 11 слогдин ц1арарин эсераршаирдиняратмишунрагзафава. Аммаидалсергьятламиштахьана, ада 5 ва 7 слогдин ц1арарин ч1аларни теснифна. "Дуьньядиз", "Пагь, чиуьмуьрар" вамасабургьаихьтиншииррикай я.

Садбурусадбурал

Из ч1уру хиял,

Тергийизгьалал,

Гьарамнезава.

Хьанаписасир,

Гьичтийизтаъсир,

Къиметдихъесир

Масагузава.

   Е. Эминаняратмишунрин тематика гегьеншди, девлетлуди я. Муьгьуьббатдинлирикадилайбашламишхьайиаданбажарагъди, акьулдингьуьндуьрвилиамхалкьдинуьмуьрдинваинсанрин, садавайни кьат1уз тежедайхьтин, гьиссерин лап деринривагакьарнаваабурустаддишииратдинтакьатралдиачухарна. И такьатарчаз "Туьквезбан", "Зазбулахдал яр акуна", "Я бахтавар", "ГуьзелТамум"  вамасашииррайачухдизаквазва, абурагьакъикъатава:

Кьилихъгалайяргъисачахпекдин шал.

                Пелен юкьвааквазавайнурдин хал.

Женнетдинанарарниалай хурал.

Бедназартахьуйвижесед, гуьзел яр.

"Зазбулахдал яр акуна" шиирдайаквазвайвал, шаирдивичинярдинакунаргьакъикъатда гьик1 ят1а, гьак1 къалурзава. Е. Эминавичинярдинкьилихъгалайшалдинсачахнияргъидитирди кьат1унва, пелен юкьвалалайхалдинургузвайдифагьумна. Ада и ц1арара вириемишрикайдишегьлидинакунарженнетдинанаррихъгекъигзава. Имнидуьшуьшдин кар туш. Анарфесли, мижеквайемиш я. И шиирдазаридигегьеншдизгекъигунаришлемишнава.

Лезгидишегьлидинкъаматачухарзавай, кесибхалкьдинуьмуьдикайнияшайишдикайлагьанвай, тарихдинвакъиайрикайнидуьньядингьаларикайрахазвай ч1алар - ибуршаирдиняратмишунракьилинбур я.

Дишегьлидин тариф ийизвайва лирический геройдинмихьигьиссеркъалурзавайшиирарвиликдевирдинзарийризниавай. Амма Е. Эминан и темадинэсерар художественный ваманадинрекьерайни вини дережадизхкажхьанвайбур я. Дишейлидинлайихлувилер: акунрингуьрчегвилер, алук1ун - хт1унун, къекъуьнинеришар, рахунинфасагьатвал, дамахквачиртакабурвал, милаимкъилихар, масабурухъгалазавайрафтарвилер, адан буй - бухахди, иервилиакурбурузийизвайтаъсирвамасатерефар лап хъсан художественный такьатралдикъалурнава. "Гьуьруьдизухшаракуна", "Гуьзел", " Эй, зигуьзел, Дилберханум", "Алагуьзлуьсевдуьгуьм яр" вамасашиирраганвайсуьретаршаирдизвичиз акур, гьиссавуршикилар я.

Е. Эминанзигьин, кьат1унар, фагьумлувалакьванхци тир хьи, адавайвичяшамишжезвайдевирдингьакъикъатдиздуьзкъиметгуз, инсанринарадаавайрафтарвилерваабурунхесетардериндайчириз, уьмуьрдинвири уьк1уь - цуруалцумизваабуршиирралдикъалуризалакьна. Гьанизкилигнашаирдивичиндевиршиирралди "гуьзгуьдайхьизкъалурна" лугьунгьахъ я. "

Дуьнья, гьей","Дуьньядиз", "Пагь, чиуьмуьрар","Гьарайэллер"вамасашиирри и кар тестикьарзава:

                                Чал алайдивучкъаза я?

                            Хуп1дармантежерсуза я!

                                Им ч1ехи касдизарза я,

Агакьунизфарманавачни?

И ц1арарай чазаквазвайвал, Эминавичиндевирдинкъайдаяррусвагьзававазиллетдикквайкесибкъатаризсакуьникайнидарманавачирдиничиржезва.

Халкьдизрегьятвал, рик1ин секинвалнишадвалтежезвайдевирдинкъайдайризшаирнаразивилелдикилигнававичинэсерраеке социальный метлебаваймесэлаярвиликвегьена. И рекьяй Е. Эминамайшаиррилайтафаватлухьана.

  "ЕтимЭмин" т1вар алайктабдачи ч1ехи алимАгьедАгъаева ик1кхьизва: «Эминавичинаямдиншаирринарадасифтеязпоэзиядизикьвангагьдисаданвилни хк1ун тавур, чпингьакъиндайгьелесагафнилугьунтавунвайяшайишдингьаларкъалурна. Ада даимахвараавайхалкьдикхкуьрна, амюзурнавалезгийризчпингьакъикъат, дерт, хажалат, яшайишдинэйбежергьаларкъалурна.

    Ада вичинхцишиирралдихалкьдиндуланажагъдикайфикирийиз, элкъвенажувазникилигиз, жуванкьадар – кьисметаннамишизтуна. Эминалезгийринпоэзиядин тематика гзафдевлетлуавуна, поэзиядизгзаф ц1ийи темаяргъана. ЧнаЭминвирибурунразивилелдилезгийринмиллилитературадинкьилкутурдияз, амфольклордивай чара авуна, вичизхсусиуьмуьргайидиязгьисабунинсебебрикай сад гьа им я: аданпоэзиядин тематика сивинпоэзиядинтематикадилайтафаватлу я, сивинпозиядизхасди туш».

     «Эминангьунарлуваладакайибарат я хьи, ада вичинпоэзиядинкьилинфикиряз, жемятарадамеслятавачиркьвеклассдиз пай хьанвай ч1авуз, залумдимазлум т1ушунзавай ч1авуз, диндинмавгьуматдиинсандайгуьзелди, жанлудиакъудиз, чукурзавай ч1авуз дуьньядалдуьзвал, адалатпаталсесхкажна, халкьдинкесибкъатаринпадкьунаваабурузвафалувалавуна. Эминатамамсадевирдизкъиметгузва, тарихдинтамамсакъурулушдинсуьреткъалурзава. Ада екегьахълувилелдивичиндуьньядиз «делийриндевран» лугьузва».

  Е. Эминанкъешенгшииратдиюгъ – къандавай, йис – йисандавайцуькакъудзава. Шаирдингзафшиирризгьаваяртеснифнава. Адан «Дустариз» шиирдизсашумудгьаваава. Абурнесилрилайнесилралдифида, абурчигьарсалезги к1валин багьамугьманаржеда. Низ чида, лезги ч1алан устадричизаридизгьихьтин ч1алар бахшдат1а ваадан ч1алариз гьихьтингьаваяргенани теснифдат1а.