План урока по теме «Сулейман Стальский. Каждый себя считает ханом»

План урока: "сулейман Стальский".
DOCX / 38.83 Кб

Тема:Ст1ал Сулейман «Гьардавичикай хан ийида».

( к1алубсуз тарс)

Метлебар:1. АялризС.Сулейманакайавайчирвилералавахъувун.

                        «Гьардавичикай хан ийида» шиирдинмана-метлебачухарун.

Шиирверевирдавун.

                    2. Тарсунахьайичирвилердеринарунвамягькемарун.

                    3. Ватанпересвилинваинсанпересвилинруьгькутун. Ч1уру

хесетарнегьун. Ч1ехибуруз ябгузчирун.

 

Тадаракар:шаирдинсуьретвааданшикилриндесте, таблицаяр, аданктабар, проектор.

Масапредметрихъалакъа:тарих, искусство.

 

Тарсунинфиниф.

1. Тарстешкилун.
2. Гьахьун

• Аялар, къечнаэдебиятдай к1алубсуз тарстухуда. Читарсунизмугьманарниатанва.

(аялдингафар)

• Саламалек, чимугьманар.

Лезги ч1алан муаллимар.

Шад я чункъекуьнкьабулиз.

1.  

• Чухсагъул чан руш, ацукь.

3. К1валин к1валах ахтармишун. ( вириклассдизсуалар)

• Аялар, чунэдебиятдинтарсунаникайрахазва?
• Инсандикай
• Эдебиятдинтарсунинвезифавуч я?
• Инсантербияламишун.
• Аялар, фейитарсуначунниняратмишунрихътанишхьанай?
• С.Сулейманан
• С.Сулейман – Дагъустандинхалкьдиншаир, советриндевирдинлитературадинбинекутурбажарагълушаир, XXасирдиннурлугъед я. Чилезгихалкьвиридуьньядизмашгьуравурзурбашаир я. Шачнаадануьмуь рик1ел хкин.

(аялриС.Сулейманануьмуьрдинрехъачухарда)

• Аялар, фейитарсуначнаС.Сулейманангьишиир к1елнай?
• «Къафкъаз»
• Шиирдагьивакъиайрикайрахазва?
• Граждан дявединвакъиайрикай.
• Кавказда граждан дявекьилефидайла, дагъвиинсанринуьмуьрдагьихьтин к1валахар кьилефизвай?
• Октябрдининкъилабдилайгуьгъуьниз, алатайпачагьдинкьушунриКавказдалгьужумарийизвай. Кавказ чпиз муьт1уьгъариз к1анзавай, чапхунчийриниинсанаргзафинжиклуийизвай.
• И к1валахар аквазвайС.Сулейманавучлугьузвай?
• С.Сулейманавай и к1валахар эхизжезвачир. Ада тарашчиярнинегьзава, абурузкуьмекгузвайдагъвийризнижазагана к1анзавайди лугьузва.
• Шиирдинкьилинфикирвуч я?
• Ватандизвафалухьун. Душмандиз муьт1уьгъ тахьун. Жувангафунилайалаттавун.

 

4. Аялринчирвилеризкъиметгун.

• Баркалла, аялар! К1валин к1валахдиз куьнхъсангьазурхьанва.

5. Шиирар рик1ел хкун.

• Аялар, шачнаС.Сулеймананалатайклассра к1елай шиирар рик1ел хкин.

(аялришиирархуралай к1елда)

6. С.Сулейманан 1-шиир рик1ел хкун.

• Аялар, сад лагьайшиирдин т1вар вуч тир?
• «Билбил»  (сааялдихуралай к1елда)

7. Тестовый к1валах.
   1.  

 

1. Кьалухъ Мирзе гьихалкьдиншаир я?

• Лезгихалкьдин
• Даргихалкьдин
• Табасаранхалкьдин   +

2. «Хандизжаваб» шиирдин автор вуж я?

• Кьалухъ Мирзе  +
• МунгиАгьмед
• Ст1ал Сулейман

3. МунгиАгьмедгьихуьряй тир?

• Къубачихуьряй   +
• Ахцегьхуьряй
• Кьалухъхуьряй

4. Къубачихуьрквелдимашгьур я?

• Ашуукьралди
• Гуьрчегрушаралди
• Заргарралди  +

5. ИнховиАлигьажигьийисараяшамишхьана?

• 1843-1915
• 1845-1889  +
• 1869-1937

6. ИнховиАлигьажиди «Гишинжанавуррихьиз» шиирда, жанавуррихъвужаргекъигзава?

• Ч1уру инсанар
• Фекьияр  +
• Девлетлуяр

7. С.Сулеймангьиасирраяшамишхьанай?

• XVII-XVIII
• XVIII-XIX
• XIX-XX  +

8. М.ГорькийдиС.Сулейманазгьихьтин т1вар ганай?

• XXасирдин Гомер  +
• Дагъустандинхалкьдиншаир
• Лезгихалкьдиншаир

9. С.Сулейманансифтегуьмбет туьк1уьрай художник-скульптордин т1вар къалура.

• ГьайбатГьайбатов
• Хасбулат Аскар-Сарыджа  +
• АлирзаЭмирбеков

10. С.Сулейманан  «Къафкъаз» шиирдагьивакъиайрикайрахазва?

• Ватандин ч1ехи дяведикай
• Октябрдининкъилабдикай
• Граждан дяведикай  +

 

8. Тестер ахтармишун.

(аялридоскадилай тестер ахтармишда, чпи-чпизбалларакъудда) (1-слайд)

9. «С.Сулейман – халкьдиншаир» таблица ац1урун.

Гьинавамусхьана?	18-май	1869йис	Агъа Ст1ал
Ада гьинра к1валахна?	Дербентда	Бакуда	Самаркандда
Шиираркхьизмусбашламишна? 1-шиирдин т1вар	1890 йис	«Билбил»
Девлетлуйризаксишиирар	«Судуяр»	«Девлетлуярчиновникар»	«Кавхадиз»
Насигьатдиншиирар	«Веледдиз»	«Тербия»	«Итимвалхъсан я»
Мус кечмишхьанавагьинакучукнава?	23-ноябрь	1937 йис	Махачкалада

 

10. Ял ягъуниндекьикьа.

(4-классдин аялринсегьне «XXасирдин Гомер»)

 

Автор – Тарсунайзенгяна. Лезгилитературадинтарсунилайгуьгъуьниз 2-

классда к1елзавай Аминани Заира къецел экъеч1на.

Заира – Я Амина, гьайифчитарскуьтягьхьана. Зазмуаллимдизгудай

суалавайтир, аммазенгяна.

Амина – Вучсуал?

Заира – КъечнаС.Сулейманан «Веледдиз» шиир к1елна. Муаллимди

шаирдинуьмуьрдикайахъайдайла, ада С.СулейманXXасирдин Гомер

           я лагьанай. Зикьилакъатнач. Гомер вучлагьайгаф я? Амаданкьвед

лагьай т1вар яни? Зазмадтарсхьана к1анзава, адавайхабаркьадайвал.

Амина – Я кьейди. Вунмадтарсжедалдивучизакъваззава? Интернет авайде,

                интернет! Гьанавириава!

Заира – Хъсанхьанавуналагьана, хъфейлазункилигда.

 

11. Ц1ийи тарсачухарун.

• Аялар, С.Сулеймананбажарагъдикай ат1а кьилавачизрахазжеда. Вичиз к1ел-кхьин чидачирт1ани, адазинсанринхестархъсандизчидай. Ч1аларин устадваладазуьмуьрдичирна. Амгзафчкайракъкъвена. Амгьаржуьрединмиллетрининсанрихъгалаз, абурункультурадихъгалазтанишхьана. Гьавиляйадазинсанринхесетриздуьзкъиметгузчизвай. ВичиншиирраС.Сулеймана бязи инсанрикквай ч1уру хесетардуьздалакъудзавай, абуралхъуьрезвай. Гьахьтинбуруз ада насигьатдиншиирар туьк1уьрзавай. Къечнагьахьтиншииррикай сад к1елда.

«Гьардавичикай хан ийида».

И шиирсатирадишиирни я., насигьатдиндини. Шиирдаобществодинчиркининсанар, угърияр, фурсухъанаррусвагьзава. ОктябрдининкъилабхьайидалайкьулухъДагъустандагзаф ч1уру к1валахар жезвай. Инсанригьардавичикай хан ийизвай. Шиирдасадан т1варни кьунвач. А келимаяракьулсуз, намуссуз, ч1уру хесетарквайгьиинсандиз хьайит1ани хас я. Шиирдагзафакьуллугафар, мисаларава. Абурухъинсантербияламишдайекекъуватава.

Ябцегилашиир за квез к1елда.

 

12. Зунжурдалди к1елун.

(аялришиир сада садангуьгъуьнаваз к1елда, муаллимдиквай гъалат1ар туьк1уьрда)

13. Четингафаринвинел к1валах.

Чукьван – гъвар, к1валин къавуккутадай тар

Канаб – финеринкъурарилайалуднаавунвайгъалар

Кесек – къумбак, накьвадин к1ват1

Къудух – ламран шук1ва

Фекъир – язух, бахтсузкас

Дили-дивана – садерди-баланиавачиркас (2-слайд)

 

14. Ц1ийи тарсмягькемарун.
15.  

 

• Шиирдинбендеркьуд ц1арц1инбур я. Гьар ц1арц1е 8 слог ава. Къошмауьлчмединди я. Шиирдинсифтебендина сад ва пуд, кьведвакьудлагьай ц1арар рифмадаава. Амайвирибендерасифте пуд ц1ар рифмадаавайбур я. Кьудлагьай ц1арц1е редифава.
• Аялар, вичинкьвеяшламранкъудух
• И гафарингъавурда гьик1акьазва?
• Ламран шук1ва деведилайникьакьанийида. Жува-жувакъажун.
• Эхиримжибендинавучлугьузва?
• С.Сулейманаакьулсузризвичиннасигьатдикайдарманжедалугьузва.

 

15. С.Сулеймананшикилриздоскадилайкилигун.

• Аялар, С.Сулейманансуьретдизкилиг. Амадетдин, дамахгвачир, шадинсан тир
  1.  

 

16. Шаирдикаймасашаирритеснифнавайгафар.

• Аялар, С.Сулейманазгзафдустаравай. Ада абурухъгалазгьамишаалакъаярхуьзвай. ЧихуьруьнвиАгъамирзоевМирзебутайниС.Сулейманхъсандустар тир. Абуршиирралди сад-садахърахадай. (шикилкъалурда)
• Гь.Ц1адасади лагьанай

«Дуст Сулейманакай»

Гьисснат1ани баркаллаяр, гьуьрметар,

К1вачел шалнишаламхвена а касди,

 

• БагатырМегьамедов – даргишаир

Горькийди – вичбаркаллу тир – Гомер я

Вунчешне я, пас такьадайгевгьер я

Несилпатал кар к1валахда девирдин

 

• ЮсупХаппалаев – лак шаир

Гвазялаавлугафашукьдиняракь тир,

Кардикккутазгьамкъилих, гьамахлакь тир,

Вич саламат, мягькемвилизсаракь тир

Халкьдиз мани, ч1ал оагьайвун, Сулейман!

 

• АзизИминагъаев

Вун, Сулейман, чи дамах тир, зиназ тир

Душмандинкьве вил акъуддайвунцаз тир

Чия пара авайдивиаваз тир

 

17. С.Сулейманансесинизябгун.
18. Шаирдинктабрин выставка.

• Аялар, С.Сулейманан т1варцихъ куьчеяр гала, Магьачкъаладапаркни гала, лезгитеатрни. (слайд кутада) Адан т1вар гимидизниганва.

19. 9-декабрь – игитринюгъ я.

• Аялар, къе, 9-декабрь чигьукуматдинигитринюгъ я. Ватандин ч1ехи дяведасамбаригитричпинчанаргана. С.Сулеймананхва – жегьилшаир Ст1ал Мусаибадяведа чан гана.

 

20. Сегьне «Сулеймананнидустунинихтилат»

• Саламалек, Сулейман!
• Алексалам, дуст, вунатурай ,рагъатурай!
• Валлагь, Сулейман, зал къеви рик1алай дуст гьалтнай. Ада ваз саламарракъурна. Адазса и патариняц к1анзава. Жез хьайит1а, ракъурлугьузва. Я лацудитахьуй, я яруди, я ч1улавди, я решиди.
• Я дуст, амчетинкъуллугъ туш хьи. Адахжавабце. Вичинкъуллугъ за кьилизакъуднава. Амгзафзурбади я. Я лацудини туш, я ярудини, я ч1улавдини туш, я решидини. Атурай! Я йифизнитатуй, я юкъузни.

 

21. Рушарин мани.

• Аялар, С.Сулейманангзафшиирарманйризэлкъвенва. Сашиирчирушариманидалдилугьуда.
• Таза тир бегьер я рушар.
• Лап яру цуьквер я рушар
• Куьнмектебдиз к1ват1 хьухьбуьтуьн,
• Якъинчирхьухь, гьукуматдин
• Куьнвилинэквер я рушар

 

22. К1вализ к1валах.

• С.Сулейманан «Гьардавичикай хан ийида» шиирдинманаметлебачухариз
• Сулейманангуьзел ч1алар,
• К1елда чна к1валера
• Амукьдайвал рик1ера

 

23. Тарсуниннетижа.

• Аялар, чнакъеС.Сулейманангьишиир к1елнай?
•  «Гьардавичикай хан ийида»
• Амгьихьтинжуьрединшиир я?
• Насигьатдин
• Аданкьилинфикирвуч я?
• Жув вине кьунтаву, кьуруфурсартавун, намуслувилелди, гьахълувилелдияшамишхьун.
• Квезтарсбегенмишхьанани?
• Эхь!
• Зазнибегенмишхьана
• За квезвиридазкъекъиметарэцигзававабаркаллалугьузва.