План-конспект урока на горномарийском языке «Марийский язык среди других финно-угорских народов»

Мары кугижäн университет

Халыкын культуры дä культуры лошты кӹл институт

Мары йӹлмӹ дä литературы кафедры

Мары йӹлмӹ финн-угор халык лошты

темы доно

урокын план-конспектшы

Йäмдӹлен: Минюков Юрий Сергеевич,

РМ-32 тӹшкäн студентшы

Терген методист: Барцева Людмила Ивановна,

филол. наукы кандидат, доцент

Йошкар-Ола, 2020

Урокын темыжы: Мары йӹлмӹ финн-угор халык лошты.

Цельжы - тыменьшӹвлäлäн мары дä вес финн-угор халыквлäн истори дон культурышты гишäн келгӹнрäк пäлдäрäш.

Задачывлä:
1) пуры, кымылангдышы шамаквлä доно дä вес йиш материал доно тетявлäм финн-угор халыкын культуры докыжы лишӹлемдäш, кӱ техень ылеш марын эдем - ынгылдараш дä малын тидӹ керäл пäлäш кӱ ылат;
2) мары халакын историжӹ, культурыжы гишäн тетявлäн пäлӹмäшӹштӹм кымдаэмдäш, виäнгдäш;
3) тыменьшӹвлäн шачмы йӹлмӹ докы яратымашым куштен, ӹшке мӱлäндӹ доно когоэшнäш дä яратен мышташ.

Урокын типшы: у темым тыменьмӹ урок.

Урокышты кычылтмы материал: учебник, презентаци, гаджетвлä (смартфон, ноутбук äли компьютер) дä интернет-платформы «Quizizz» (тыменьшӹвлäм äклäш йöн доно).

Урокын планжы:

Чангымы лаштык. Тетявлäм пäшäшкӹ кымылангдымаш

У темым ынгылдарымаш

Урокышты тыменьмӹм пингӹдемдӹмäш

У темым иктешлӹмäш

Тыменьшӹвлäн урокышты пäшäлӹмӹштӹм äклӹмäш

Тонышы пäшä

УРОКЫН ЭРТӸМӸЖӸ

I. Чангымы лаштык. Тетявлäм пäшäшкӹ кымылангдымаш

- Пуры кечӹ, тыменьшӹвлä!

- …

- Шӹцдä. Цилä мам келеш йäмдӹлӹдä дä урокым тӹнгäлӹнä.

(тетявлäн сӹнзäшкӹ анжалаш дä пакыла попаш)

- Анжалда икӹжäк-иктӹ вӹкӹ, махань тä цевер ылыда! А ӹнде сусу кымыл доно иквäреш урокыш пижӹнä. Мӹньӹн лӹмем Юрий Сергеевич, мӹнь мары йӹлмӹ урокым видем лиэш. Тагачы мä у темым тыменяш тӹнгäлӹнä.

Тетрадьым пачына, числам дä классыштышы пäшäм сиренä.

- Келесӹдä, тагачы мäмнäн махань числа?

- … (Тетявлä ваштареш шамаквлäм марла келесӹшäшлӹк ылыт: тӹлзӹм, кечӹм, лиэш махань äрнян кечӹжӹ манаш)

Вӹзӹмшӹ декабрь.

Классыштышы пäшä.

(ик корным коденä, темым варарак сиренä)

- А ӹнде мä изи словарный диктантым сиренä лиэш. (Тӹштӹ каждый ф/у халыкын йӹлмӹ гыц ик лишӹл дä пäлӹмӹ шамак лиэш)

Словарный диктант: käsi – рука (финн.), jala – нога (эст.), víz – вода (венг.), jalka – нога (ижор.), munnie – яйцо (саам.), ava – мама (эрз.), тӹлзӹ – луна (горн. мар.), толэзь – луна (удм.), лым – снег (коми), тыԓӑщ – луна (хант.), mūŋi – яйцо (манс.).

- Махань шанымашда ти диктант гишäн?

- …

- Äнят, иктä-махань лишӹл шамаквлäм монда?

- …

- Цилä шамакым ынгылендä?

- …

- Малын маныда, шукы шамакшымок тä куштылгын ынгылышда дä нелӹ ӹш ыл?

- …

- Малын мары йӹлмӹшкӹнä техень лишӹл ылеш?

- …

- Тенгелäжӹ, махань темы тагачшы урокын?

- … («Мары йӹлмӹ финн-угор халык лошты» гань шактышашлык)

- Цилäнäт ынгылышда, мäмнäн тагачшы темына – «Мары йӹлмӹ финн-угор халык лошты!»

(1-шӹ слайд. Фонышты презентацийын титульный лаштыкшым анжыктымы)

II. У темым ынгылдарымаш

- Тагачы мäмнäн урокыштына мä мары йӹлмӹ дä тӹдӹн вес финн-угор халыквлä лошты тӹдӹн вäржӹ гишäн пäлен нäлӹнä. (2-шы слайд, тӹштӹ Ф/У халык Российын картыштыжы).

- Анжалда, маханяр шукын ылына, цилä вäре ылына!

- Тагынам перви Поволжье гӹц Урал кымдем якте Российын кымдыкыштыжы тошты äкред халык ӹлен. Тидӹ кӹзӹтшӹ финн-угорвлäн анзыц лишӹ халык. Финн, Эстон, Венгр, Ижор, Саам, Мордва, Мары, Удмурт, Коми, Хант дä Манси – нӹнӹ цилäн финн-угор халык тӹшкäш пырат.

- Истори мäмнäн пиш кужы, тамамат эртеннä, шукы вес халык доно торгееннä дä эчеäт кӹлӹм кыченä. (3-шы слайд)

- Малын мä вес хылыкын йӹлмӹжӹм изиш дä ынгыленä? Кӱ пäлä?

- … (Тыменьшӹвлä догадкыштым келесäт)

- Тöр. Мä цилäн ик кого Урал семня гӹц ылына, кыды изирäк тӹшкäвлäэш пайылалтеш. Марынвлä Финн-Угор группыш, Поволжско-финский тӹшкäш пырат. Анжалда, маняр шукын ылына! Цилä халыкым пäледä äли тагыды гишäн колтелда? (4-шӹ слайд таблицы доно)

- Худажат лиäлтеш. Цилä халык ти веремä якте ӹлен шоде. Мурома, Меря, Чудь, Мещера, Печера халыквлä ӹнде уке ылыт. Нӹнӹн ассимиляци процесс лин, лишӹл халыквлä лоэш шӹрäненӹт, а кодшыжы пиш чӹдӹ, нӹнӹм халыкжат манаш ак ли. (5-шӹ слайд)

- Ӹшкетӹн ти ӹлӹмäшӹм нелӹ ӹлäш, седындоно мäмнäн улы сакой йиш Ф/У организацийвлä, кыдывлä проблемывлäм пӹтäрäш дä халык лошты кӹлӹм кычаш палшат. (6-шӹ слайд)

- Шукынок лишӹл ылынаат, икӹжäк-иктӹ лоштына тошты икань шамаквлä улы. Нӹнӹ ик семӹн йонгалтыт, дä важышты (субстрат) иканьрак ылеш. (7-шӹ слайд таблицы доно) Ти таблицӹшкӹ анжалда дä келесӹдä: ма доно ти шамаквлä икань ылыт, дä ма доно айыртемäлтӹт?

- Тä анжалда махань халыквлä улы, а ӹнде мӹнь тäлäндä нӹнӹн выргемӹштӹм, элын äли республикын гербыштым дä флагыштым анжыктем. Каждый церот доно попаш тӹнгäлеш мам ужеш, мам шана, махань выргем дä молы вес шанымашыжым ик халык гишäн. (8-шӹ слайд гӹц 16-шы якте тыменьшӹвлä церот доно шанымашыштым маныт лиэш)

- Теве мä мары халыкна якте шонна. Мä цилäн марынвлä ылына, ӹшке йӹлмӹнäм, культурынам, овуцанам арален коденнä. (17-шӹ слайд, шайышт пуаш)

- Сек анзыцон тӹнгäлӹнä, мä – марынвлä, тошты лӹмнä, кыце мäмнäм лӹмденӹт – черемис. Мä ик халык ылына, ик йӹлмӹнä, но мäмнäн 4 кого наречи улы.

- Махань тиды наречивлä?

- …

- Келесӹдä, а махань кымдемвлäштӹ мары халык ӹлä?

- …

Тиштӹ тä кӹтӹкӹн Мары Культуры гишäн лыдын нäл кердӹдä. (18-шӹ слайд. Иктагӱм ядаш культуры гишäн мытык информация лыдын пуаш)

(Цилä лыдын пӹтäрӹмӹкӹ)

- Пäледä ма? Мäмнäн техень кого культурына, седындонат мӹнь тäлäндä ик мультфильмым анжыктынем. Тидӹ мультфильм мары халыкын ямаквлä негӹзеш ӹштäлтӹн. (19-шӹ слайд) (Мультфильмын ссылкым беседыш шумы, ямак 7 минут кеä)

- Мам ти мультфильм гишäн маныда? Келшӹш ма?

- …

- Кӱ тиштӹ келтӹмäш ыльы?

- …

- Тинäр шукы тыменьӹнä, тä янгылендä сäй дä уже качмыда шоэш, седындоно мä эче мäмнäн качкышна гишäн попалталына. (20-шы слайд)

- Келесӹдä, цилäн мары качкышым яратедä?

- Äнят, эче иктä-маханьым пäледä, кыды презентацийышты уке?

- Тäмдäн тоныда техень качкышым соок ӹштäт äли айовлäэш веле?

- Тенгелäжӹ мӹнь сусу ылам, цилä пäледä, шукым тагачы лыдында.

III. Урокышты тыменьмӹм пингӹдемдӹмäш

- Ӹнде мам пäлен нäлмӹдäм пингӹдемденä, седӹндоно таманяр упражненим ӹштенä. Ана кäрӹ, церот доно попенä.

1-шӹ задани. (21-шӹ слайд Презентациышты картинкывлä лäктӹт, тетявлä нӹнӹм марла келесӹшäшлӹк ылыт, кӱ махань кымдем гӹц ылеш, тӹдӹ тенгелä манеш)

(Аяр – солнце, кек – птица, цӹгäк – ласточка, шӹргӹ – лес, тома – дом)

- Тä цилäн мыштышда, мам келеш манда! Тенгелäжӹ, эче ик мадышла мадындалына, тидӹ – интернет мадыш. Ссылкы мадышыш колтымы, цилäн пӹсӹн пырыда дä тӹнгäлӹнä.

2-шы задани. А ӹнде тагачшы тыменьмӹм эче ик гäнä пингӹдӹмденä. Цилäн ти сайтыш пырыда (Тымдышы доскашты интернет сайтын ссылкыжым сирä äли анзыц беседыш колта).
«Quizizz» интернет платформышты интерактивный тестым лäктäш. Тест кужы агыл, цилäн пӹсӹн эртен кердӹдä (Тестын результатвлä тыменьшӹвлäлäн яжо äкӹм нäлäш палшат).

IV. У темым иктешлӹмäш.

- Махань тä Финн-Угор халыкым äштен кодендä?

- Тыменьшӹвлä, келесӹдä, кӱ марынвлäн пашкудывлäштӹ ылын?

- Махань вäрвлäштӹ марынвлä ӹлäт?

- Маняр тӹшкäэш мäмнäн йӹлмӹнä шелäлтеш?

- Махань айовлäм тä пäледä, кыдывлä мäмнäн республикыштына лиäлтӹт?

- Пиш яжо! Цилäн тöр манында. Мӹнь ужам, тагачаш темым тä ынгылендä. Ядмашда улы ма?

V. Тыменьшӹвлäн урокышты пäшäлӹмӹштӹм äклӹмäш

- Тагачы урокышты тä цилäн яжо пäшäм ӹштендä. Сек яжон … ӹшкӹмжӹм анжыктен. Мӹнь тӹлäнет вӹзӹтäнӹм шӹндем. А тӹлäт … нӹлӹтäнӹм. Кӱн äкшӹ уке – идä ойхыры, вес гäнä тääт яжо äкӹм нäлӹдä, тӹменяш веле цацыда!

VI. Тонышы пäшä

1. «Семнян пушäнгӹ» проектым äтя-äвä доно ӹштäш, махань кымдем гӹц папи-тьотивлä толыныт пäлен нäлäш;

2. Кырыкмарла ик мытык шайыштмашым сирäш.

- Ядмашда уке гӹнь, пиш кого тау тӱткын колыштмыланда да сай шинчымашым налаш тыршымыланда. Шанем, тä ӹшкӹлäндä мам келеш – ашӹндäрен кодендä, дä соок ӹшке мары ылмыдам äклӹдä, тидӹ доно когоэшнӹдä! Кыце урокым тӹнгäлӹннä, тенгеок пӹтäренä – цилäлäн тау дä цеверӹн.

Литературы:

О.С. Микрякова. Нӹжгä юкан шачмы йӹлмем, 5-11 класслан учебник, Йошкар-Ола, 2010 и. – 5 лаштык.

multiurok.ru «Конспект урока по татарскому языку»

nsportal.ru «Урок «Русский язык в кругу славянских языков»»

infourok.ru «Урок русского языка на тему «Русский язык в семье славянских народов»»