Рабочая программа по балкарскому языку, 3 класс

№1

Содержание

Тип урока

Планируемые результаты

Домашнее задание

Планируемая дата

Фактическая дата

Личностные

Предметные

Метапредметные

1

Бизни тилибиз неден къуралады?

Билимни тинтген эм тюзетген дерс

Ана тилин билиуге эс иерге. Къарачай-малкъар тилни ариулугъун ангыларгъа.

Къарачай-малкъар тилни къурамына тюшюнюп къараргъа, тиллени къуралыуунда башхалыкъларына эс бурургъа. тил байлыкъларын ёсдюрюрге.

Коммуникативные: Селешиуде негерге ангылашхан айтыула къураргъа, ол нении ангылагъанын, кёргенин эсге алыргъа

Познавательные:

Борчларын тюрлю тюрлю мадарла бла тындарыугъа эс салыргъа

Регулятивные:

Салыннган бегимлени амалларын тинтгенде жорукъланы эсге алыргъа

3-чю ишни сабийле юйде жазадыла, жорукъну кёлден биледиле

2

Айтым деп неге айтадыла?

Жангы дерс бла шагъырей болуу

Тинтилген затлада бек керекли эм гитче магъаналы ышанланы белгилерге

Айтымны айтым болмагъан къауум сёзден айыра билирге. Айтымла бир-бирлеринден айырылмагъан текстде айтымланы ахырларын табып тыйгъыч белгилени салыргъа.

Коммуникативные: Кесинги оюмунгу, акъылынгы къурай билирге

Познавательные: Тындырмай амалы болмагъан оюмну къысха айтыргъа

Регулятивные:

Окъуу задачаны ангыларгъа, сакъларгъа

Сабийле 6-чы ишни жазадыла, жорукъну кёлден биледиле.

3

Айтымны баш членлери

Жангы дерс бла шагъырей болуу

Кесини билиуюн бла билмеуюн мардаларын къураргъа

Айтымны баш эм сансыз членлерин таба эм айыра билирге. Сорууланы болушлугъу бла айтымны членлерини орталарында байламлыкъны ачыкъларгъа, кесамат этерге

Коммуникативные: Ушакъ бардыргъанда, бирге ишлегенде кесиникинден башха

хар адамны кесини акъылы, оюму болургъа амалын ангыларгъа, аланы оюмларына эсеплеп эс бурургъа

Познавательные:Илимни къурамына эс салыргъа

Регулятивные:

Окъуу задачаны ангыларгъа, къалгъа алыргъа эм сакъларгъа

9-чу ишни сабийле юйде жазадыла, жорукъну кёлден биледиле.

4

Текст деп неге айтадыла?

Тинтиу дерс

Эс ийиулени, къызыгъыуланы айнытыргъа

Текстни ышанларына кёре башха жазыуладан айыра билирге. Текстни баш эсебин билирге. Текстни бла аны атын келишдирирге. Тюшюнюп текстни окургъа

Коммуникативные:

Бирге ишлегенде башха оюмланы тергерге эм бирге келишдирип ишлерге итинирге

Познавательные:

Окъуу задачаланы этерге керекли информацияны китапла бла хайырлана излерге

Регулятивные:

Мадар бла ишни хыйсабын айыра билирге

Окъуучула 14-чю ишни юйде жазадыла, жорукъну кёлден биледиле.

5

Сёз деп неге айтадыла?

Билимни тинтген эм тюзетген дерс

Адепни жорукълары бла шагъырейликге эс бурургъа

Сёз деп неге айтылгъанын, сёзле къаллай соруулагъа жууап бергенлерин, сабийлени экинчи классда алгъан билимлерин эслерине салыргъа, байламлы тиллерин ёсдюрюрге

Коммуникативные:

Соруула бере билирге

Познавательные:

Кеси кючю бла задачаны этерге амалла, жолла къураргъа

Регулятивные:

Устазны багъа салыууна адекватно къараргъа

Окъуучула 16-чы ишни дерсликде берилгенича толтуруп келедиле.

6

Сёз деп неге айтадыла?

Къурашдаралгъан (комбинация этилген) дерс

Жетишимлени себеплерин эм социально мюкюллени къураргъа

Сёз деп неге айтылгъаныны юсюнден билимлерин теренлерге; сёзлеге соруула салыргъа юйретирге; тил байлыкъларын ёсдюрюрге.

Коммуникативные:

Окъуу этиулени низамгъа салгъанда селешиу бла, ушакъ бла хайырлана билирге

Познавательные:

Синтез эте билирге, кесекледен сау оюмну къараугъа юйренирге

Регулятивные:

Окъуу ишлени, керекли заманда, шатык уллу ауаз бла тыйыншлы формада этерге

Окъуучула 20-чы ишни айтылгъаныча жазып келедиле, соруулагъа жууап этерге кереклилерин устаз билдиреди.

7

Уллу харф бла башланып къаллай сёзле жазыладыла?

Къурашдаралгъан (комбинация этилген) дерс

Адебни баш жорукъларын билирге, сакъларгъа (тюзлюк, кертичилик, бир-бирге болушлукъ эте билиу)

Адамланы атлары, тукъум атлары, аталарыны атлары, хайыуанланы эм башха затлагъа аталгъан энчи атланы жазылыуларын къайтарыргъа. Энчи атланы тукъум атладан айыра билирге юйретирге, жазылыуларын эсде тутаргъа ишле бардырыргъа.

Коммуникативные: Бирге ишлегенде оюмлары къаршчы келселеда бирча оюмгъа келирге негер бла сёз бегите билирге

Познавательные: Сёлешиуню, айтыуну ауаз бла эм жазыу формада тюшюнюп эм кеси сюйгенча къураргъа

Регулятивные:

Этген халатланы тергерге, анга кёре этиулеге, ишге ол бошалгъандан сора керекли тюзетиулени кийирирге

Окъуучула жорукъну кёлден биледиле. 24-чю ишни китапда айтылгъаныча жазадыла.

8

Уллу харф бла башланып къаллай сёзле жазыладыла?

Бегитиу дерс

Кесини ишине, адебине багъа бирирге

Уллу харф бла башланып жазылгъан сёзлени юслеринден билгенлерин къайтарыргъа эм теренлерге, сёз байлыкъларын ёсдюрюрге.

Коммуникативные: Селешиуде монолог бла хайырланыргъа, диалог къураргъа

Познавательные: Жорукълагъа патыуа айта билирге

Регулятивные:

Шатык тили, ауаз формада окъуу этиулени тындырыргъа

Сабийле юйде 26-чы ишни эки кесегин да жазадыла.

9

Юйретиу эсденжазма

Сынау дерс

Берилген шартлагъа кёре кесини ишин титерге юйренирге себеп

Эсденжазманы текстин кесеклеге юлеширге; хар кесегине аны магъанасын ачыкълагъан ат атаргъа; хар кесекни башланнган эм бошалгъан жерин белгилерге. Эсденжазманы жазаргъа юйренирге.

Коммуникативные: Окъуу этиулени низамгъа салгъанда селешиу бла, ушакъ бла хайырлана билирге

Познавательные: Хар тюрлю текстден баш магъанасын чыгъара билирге

Регулятивные:

Берилген борчха аны излемлерине, шартларына кёре кесинги этиулерини план бла жарашдырыргъа

Сабийле кеслери алларына жазгъанларын окъуйдула, халатларын тюзетедиле. Дефтерлерин устазгъа бередиле.

10

Тауушла эм харфла

Кириш дерс

Китапда берилген тинтиу ишлеге эс ийиуню къурургъа

Тилни тауушларыны юсюнден билгенлерин къайтарыргъа эм бегитирге. Ишчи дефтер бла шагъырей этирге.

Коммуникативные:

Соруула бере билирге

Познавательные: Тинтилген теманы бек керекли эм аз магъаналы ышанларын анализ эте билирге

Регулятивные:

Шатык тили, ауаз формада окъуу этиулени тындырыргъа

Китапда берилген жорукъланы окъуучула кёлден биледиле. 31-чи ишни дерсликде айтылгъаныча толтурадыла.

11

Ачыкъ тауушланы къайсы харфла бла белгилейдиле

Бегитиу дерс

Эс ийиулени, къызыгъыуланы айнытыргъа

Ачыкъ эм къысыкъ тауушланы айыра билирге; къысыкъланы тунакыла бла зынгырдауукълагъа юлеше билирге; нарт сёзлени магъаналарын ачыкълай окъуучуланы тил байлыкъларын ёсдюрюрюрге.

Коммуникативные:

Окъуу этиулени низамгъа салгъанда селешиу бла, ушакъ бла хайырлана билиу

Познавательные: Жорукълагъа патыуа айта билирге

Регулятивные:

Этген халатланы тергерге, анга кёре этиулеге, ишге ол бошалгъандан сора керекли тюзетиулени кийирирге

Окъуучула 33-чю ишни жазадыла, жорукъну кёлден биледиле.

12

Къысыкъ тауушланы белгилеген харфла къайсыладыла?

Бегитиу дерс

Кесини ишине багъа биче билирге

Окъуучуланы билимилерин теренлерге

Коммуникативные:

Бирге ишлегенде башха оюмланы тергерге эм бирге келишдирип ишлерге итинирге

Познавательные: Айырылгъан темада айтылгъанны бир шартха кёре жорукъгъа салыргъа, тизерге эм тенглешдирирге, класслагъа бёле билирге

Регулятивные:

Результатха кёре ахыр эм хар атламлы тинтиуню толтура билирге

Окъуучула 34-чю, 37-чи ишлени толтурадыла, жорукъну кёлден биледиле.

13

У – харф къысыкъ тауушну не заманда белгилейди

Жангы материал берилген дерс

Кесинги ишинги устаз бла окъуучула бла бирге берилген ёлчемлеге кёре тинтирге

Сёзледе къысха у-ну айырыргъа юйретирге, сёз байлыкъларын ёсдюрюрге.

Коммуникативные:

Бирге ишлегенде башха оюмланы тергерге эм бирге келишдирип ишлерге итинирге

Познавательные: Китапла бла хайырлана окъуу задачаланы этерге керекли информацияны излерге

Регулятивные:

Шатык тилли, ауаз формада окъуу этиулени тындырыргъа

40-чы ишни сабийле жазадыла эм жорукъну кёлден биледиле.

14

Алфавит

Къурашдаралгъан (комбинация этилген) дерс

Дерсде этген ишни муратларына жетер ючюн керекли мадарланы айыра билирге

Алфавит деп неге айтылгъанын, аны бла адамла къалай хайырланнганларын юйретирге. Сёзлюкле бла ишлерге.

Коммуникативные:

Окъуу этиулени низамгъа салгъанда селешиу бла, ушакъ бла хайырлана билирге

Познавательные: Хар тюрлю текстден баш магъанасын чыгъара билирге

Регулятивные:

Мадар бла ишни хыйсабын айыра билирге

Окъуучула ишчи дефтерледе 18-чи, 19-чу бетледе «Кесинги сына!» деген ишни толтуруп келедиле.

15

Сёз бёлюм. Сёзню тизгинден тизгиннге тюз кёчюрюу

Алыннган билимле бла хайырланнган дерс

Китапда берилген тинтиу ишлеге эс ийиуню къурургъа

Бёлюмню юсюнден билгенлерин теренлерге; сёзде ненча ачыкъ таууш болса, анча бёлюм болгъанын ангылатыргъа; сёзлени тизгинден тизгиннге тюз кёчюрюуню жорукъларын билдирирге; тил байлыкъларын ёсдюрюрге

Коммуникативные: Селешиуде негерге ангылашхан айтыула къураргъа, ол нении ангылагъанын, кёргенин эсге алыргъа

Познавательные: Жорукълагъа патыуа айта билирге

Регулятивные:

Этген халатланы тергерге, анга кёре этиулеге, ишге ол бошалгъандан сора керекли тюзетиулени кийирирге

Сабийле юйде 50-чи ишни жазадыла, жорукъну кёлден биледиле. Ишчи дефтерледе 24-чю, 25-чи бетледе ишлени тамамлайдыла.

16

Жумушакъ белгини жюрютюлюую

Билимни тинтген эм тюзетген дерс

Кесини билиуюн бла билмеуюн белгилеуню мардаларын къураргъа

Жумушакъ белгини сёзледе жюрютюлюуюн юйретиу, тил байлыкъларын ёсдюрюрге.

Коммуникативные:

Соруула бере билирге

Познавательные: Окъуу задачаланы этерге керекли информацияны китапла бла хайырлана излерге

Регулятивные:

Салыннган бегимлени амалларын тинтгенде жорукъланы эсге алыргъа

Сабийле юйде 55-чи ишни жазадыла, жорукъну кёлден биледиле.

17

Сынау жаздырма Аскерни аппасы.

Сынау дерс

«Иги окъуучуну» шартларына эс бурургъа

Окъуучуланы билимлерин тинтирге

Коммуникативные: Селешиуде негерге ангылашхан айтыула къураргъа, ол нени ангылагъанын, кёргенин эсге алыргъа

Познавательные: Тинтилген теманы бек керекли эм аз магъаналы ышанларын анализ эте билирге

Регулятивные: Результатха кёре ахыр эм хар атламлы тинтиуню толтура билирге

18

Халатла бла иш. Къайтарыу ишле

Бегитиу дерс

Кесини билиуюн бла билмеуюн белгилеуню мардаларын къураргъа

Сынау жаздырмада сабийле жиберген халатла бла иш, ётген темаланы къайтарыргъа эм бегитирге. Тил байлыкъларын ёсдюрюрге

Коммуникативные: Кесинги оюмунгу , акъылынгы къурай билирге

Познавательные: Китапла бла хайырлана окъуу задачаланы этерге керекли информацияны излерге

Регулятивные: Результатха кёре ахыр эм хар атламлы тинтиуню толтура билирге

Сабийлеге юйде 62-чи, 66-чы ишлени жазып келирге иш бериледи.

19

Айтым. Хапарлаучу, соруучу, кётюрюучю айтымла

Къурашдаралгъан (комбинация этилген) дерс

Бир-бирлери бла байламлы бош оюмларын бир сюзюуге тизе билирге

Хапарлаучу, соруучу, кётюрюрюучю айтымланы къуралыулары, интонациялары бла шагъырей этерге. Къайтарыу ишле бардырыргъа.

Коммуникативные: Башха оюмланы тергерге эм бирге келишдирип ишлерге итинирге

Познавательные: Синтез эте билирге, кесекледен сау оюмну къарай билирге

Регулятивные:

Мадар бла ишни хыйсабын айыра билирге

Окъуучула 73-чю, 74-чю ишлени жазадыла, жорукъну кёлден биледиле.

20

Айтымда логика басым

Кириш дерс

Жетишимлени себеплерин эм социально мюкюллени къураргъа

Айтымда логика басымлы сёзню, сёлешгенде ауаз бла белгилерге юйретирге; айтымны тюрлюлерин къайтарыргъа; айтымны юсюнден билгенлерин теренлерге

Коммуникативные: Бирге ишлегенде оюмлары къаршчы келселеда бирча оюмгъа келирге негер бла сёз бегите билирге

Познавательные: Сылтау-себеп байламлыкъны таба билирге

Регулятивные:

Устазны багъа салыууна адекватно къарау

Сабийле юйде жорукъну кёлден биледиле эм 76-чы бла 78-чи ишлени жазып келедиле.

21

Айтымны баш членлери

Къурашдаралгъан (комбинация этилген) дерс

Дерсде этген ишни муратларына жетер ючюн керекли мадарланы айыра билирге

Айтымны баш членлерини магъанасы эм грамматика ышанлары бла шагъырей этерге; айтымда логика басымны къайтарыргъа; тил байлыкъларын ёсдюрюрге.

Коммуникативные:

Бирге ишлегенде башха оюмланы тергерге эм бирге келишдирип ишлерге итинирге

Познавательные: Жорукълагъа патыуа айта билирге

Регулятивные:

Берилген борчха аны излемлерине, шартларына кёре кесинги этиулеринги план бла жарашдырыргъа

Окъуучула китапда берилген жорукъну кёлден биледиле, ишчи дефтерледе 58-чи бетде 173-чю ишни жазадыла.

22

Айтымны сансыз членлери

Къурашдаралгъан (комбинация этилген) дерс

Адебни баш жорукъларын билирге, сакъларгъа (тюзлюк, кертичилик, бир-бирге болушлукъ эте билиу)

Айтымны сансыз членлери бла шагъырей этирге, айтымны баш членлерини юслеринден билгенлерин бегитирге эм теренлерге; тил байлыкъларын ёсдюрюрге.

Коммуникативные: Бирге ишлегенде оюмлары къаршчы келселеда бирча оюмгъа келирге негер бла, сёз бегите билирге

Познавательные: Тындырмай амалы болмагъан оюмну къысха айтыргъа

Регулятивные: Результатха кёре ахыр эм хар атламлы тинтиуню толтура билирге

85-чи, 89-чу ишлени жазадыла, жорукъну кёлден биледиле.

23

Айтымны сансыз членлери

Бегитиу дерс

Дерсде этген ишни муратларына жетер ючюн керекли мадарланы айыра билирге

Айтымны сансыз членлерини юсюнден окъугъанларын къайтарыргъа; тил байлыкъларын ёсдюрюрге

Коммуникативные: Бирге ишлегенде, ушакъ бардыргъанда кесиникинден башха хар адамны кесини акъылы, оюму болургъа амалын ангыларгъа, аланы оюмларына эсеплеп эс бурургъа

Познавательные: Китапла бла хайырлана окъуу задачаланы этерге, керекли информацияны излерге

Регулятивные: Берилген борчха аны излемлерине, шартларына кёре кесинги этиулеринги план бла жарашдырыргъа

Сабийле юйде 95-чи, 96-чы ишлени жазып келедиле.

24

Сёз тутуш

Кириш дерс

Бир-бирлери бла байламлы бош оюмларын бир сюзюуге тизе билирге

Сабийлеге сёз тутушну эки неда талай сёзден къуралгъанын, ала бири бирине бойсуннганларын эм бирге байланып жюрюгенлерин ангылатыргъа; айтымны сансыз членлерин къайтарыргъа; сёз байлыкъларын ёсдюрюрге.

Коммуникативные: Окъуу этиулени низамгъа салгъанда селешиу бла, ушакъ бла хайырлана билирге

Познавательные: Сылтау-себеп байламлыкъны таба билирге

Регулятивные:

Результатха кёре ахыр эм хар атламлы тинтиуню толтура билирге

104-чю, 105-чи ишлени сабийле юйде жазадыла эм жорукъну кёлден биледиле.

25

Сёз тутуш

Бегитиу дерс

Кесини ишин жетишимли болгъанын болмагъанын тинтирге себепле къураргъа

Сёз тутушну къуралыуун къайтарыргъа, тил байлыкъларын ёсдюрюрге

Коммуникативные: Соруула бере билирге

Познавательные: Кесекледен сау оюмну къараууча синтез эте билирге

Регулятивные: Окъуу задачаны ангыларгъа, сакъларгъа

106-чы, 108-чи ишлени китапдан, ишчи дефтерледе уа 57-чи бетде 171-чи ишни сабийле юйде жазып келедиле, жорукъланы къайтарадыла.

26

Айтым эм текст

Жангы дерс бла шагъырей болуу

Кесинги ишинги устаз бла окъуучула бла бирге берилген ёлчемлеге кёре тинтирге

Текст деп неге айтылгъанын, аны айтымдан башхалыгъын ачыкълай билирге юйретирге; сёз тутушну къайтарыргъа; окъуучуланы байламлы тиллерин ёсдюрюрге

Коммуникативные: Окъуу этиулени низамгъа салгъанда селешиу бла, ушакъ бла хайырлана билирге

Познавательные: Жорукълагъа патыуа айта билирге

Регулятивные: Устазны багъа салыууна адекватно къараргъа

Окъуучулагъа ишчи дефтерлеринде 68-чи – 69-чу бетледе ишлеп келедиле.

27

Текстни темасы

Кириш дерс

Эс ийиулени, къызыгъыуланы айнытыу

Окъуучулагъа текстни темасыны магъанасын ангылатыргъа, текстге ат атаргъа юйретирге.

Коммуникативные: Бирге ишлегенде, ушакъ бардыргъанда хар адамны кесини акъылы, оюму болургъа амалын ангыларгъа кесиникинден башха, аланы оюмларына эсеплеп эс бурургъа

Познавательные: Хар тюрлю текстден баш магъанасын чыгъара билирге

Регулятивные: Окъуу задачаны ангыларгъа, къалгъа алыргъа эм сакъларгъа

Окъуучула юйде 114-чю ишни тамамлап келедиле.

28

Текстни темасы

Алыннган билимле бла хайырланнган дерс

Бир-бирлери бла байламлы бош оюмларын бир сюзюуге тизе билирге

Текстни темасы, текстге ат атауну, текстге план салыуну андан ары юйретирге; окъуучуланы байламлы тиллерин айнытыргъа.

Коммуникативные: Башха оюмланы тергерге эм бирге келишдирип ишлерге итинирге

Познавательные: Тинтилген теманы бек керекли эм аз магъаналы ышанларын анализ эте билирге

Регулятивные:

Мадар бла ишни хыйсабын айыра билирге

Сабийле юйде «Кюз агъачха экскурсия» деген темагъа кёлденжазма жазадыла.

29

Текстни темасы

Бегитиу дерс

Жетишимлени себеплерин эм социально мюкюллени къураргъа

Текст деген тема бла байламлы жорукъланы къайтарыргъа; окъуучуланы тил байлыкъларын андан ары айнытыргъа

Коммуникативные: кесинги оюмунгу , акъылынгы къурай билирге

Познавательные: Айырылгъан темада айтылгъанны бир шартха кёре жорукъгъа салыргъа, тизерге эм тенглешдирирге, класслагъа бёле билирге

Регулятивные:Результатха кёре ахыр эм хар атламлы тинтиуню толтура билирге

Окъуучула ишчи дефтерлеринде 72-чи 73-чю бетледе «Кесинги сына!» деген ишни толтурадыла. Дерсликлеринде 199-чу ишни жазадыла. жорукъланы къайтарадыла.

30

Сынау жаздырма

Сынау дерс

Кесинги ишинги устаз бла окъуучула бла бирге берилген ёлчемлеге кёре тинтирге

Окъуучуланы билимлерин тинтирге; жазыу усталыкъларын ачыкъларгъа.

Коммуникативные: Бирге ишлегенде, ушакъ бардыргъанда кесингикинден башха хар адамны кесини акъылы, оюму болургъа амалын ангыларгъа, аланы оюмларына эсеплеп эс бурургъа

Познавательные: Борчланы тюрлю тюрлю мадарла бла тындырыугъа эс салыргъа

Регулятивные:

Салыннган бегимлени амалларын тинтгенде жорукъланы эсге алыргъа

31

Халатла бла иш. Ётген темаланы къайтарыу

Бегитиу дерс

Кесини ишинг жетишимли болгъанын болмагъанын тинтирге себепле къураргъа

Окъуучула сынау жаздырманы къалай жазгъанларын сюзерге. Текст эм байламлы тилни юсюнден билгенлерин тинтирге.

Коммуникативные: Башха оюмланы тергерге эм бирге келишдирип ишлерге итинирге

Познавательные: Тындырмай амалы болмагъан ишни оюмну къысха айтыргъа

Регулятивные:

Мадар бла ишни хыйсабларын айыра билирге

32

Къайтарыу

Бегитиу дерс

Китапда берилген тинтиу ишлеге эс ийиуню къурургъа

Окъулгъан темаланы (сёз тутуш, текст, текстни темасы) къайтара окъуучуланы билимлерин теренледирирге.

Коммуникативные: Соруула бере билирге

Познавательные: Окъуу борчланы тындырыргъа китапла бла хайырлана керекли информацияны излерге

Регулятивные:

Устазны багъа салыууна адекватно къараргъа

Окъуучула 140-чы, 141-чи ишлени жазып келедиле, жорукъланы къайтарадыла.

33

Къайтарыу

Билимни тинтген эм тюзетген дерс

Эс ийиуню, къызыгъыуланы айнытыргъа

Окъулгъан темаланы къайтарыргъа; сабийлени тил байлыкъларын айнытыргъа

Коммуникативные: Селешиуде негерге ангылашхан айтыула къураргъа, ол нении ангылагъанын, кёргенин эсге алыргъа;

Познавательные: Кесекледен сау оюмну къарарча синтез эте билирге

Регулятивные:

Окъуу ишлени керекли заманда, шатык уллу ауаз бла тыйыншлы формада этерге

Окъуучула 148-чи, 151-чи ишлени юйде жазадыла.

34

Сёзню къурамы

Кириш дерс

Дерсде этген ишни муратларына жетер ючюн керекли мадарланы айыра билирге

Сёзню къурамы (тамыры бла жалгъауларыны) бир тамырлы сёзлени юслеринден экинчи классда окъугъанларын эслерине тюшюрюрге эм теренлерге.

Коммуникативные: Окъуу этиулени низамгъа салгъанда ушакъ бла хайырлана билирге

Познавательные: Сёлешиуню тюшюнюп айтыуну ауаз бла эм жазыу формада кеси сюйгенча къураргъа

Регулятивные: Шатык тилли, ауаз формада окъуу этиулени тындырыргъа

164-чю ишни окъуучула юйде тамамлап келедиле. Жорукъну кёлден биледиле.

35

Сёзню къурамы

Къурашдаралгъан (комбинация этилген) дерс

Кесинги ишинги устаз бла окъуучула бла бирге берилген ёлчемлеге кёре тинтирге

Сёзню тамырын, жалгъауун таба билирге юйретирге; тил байлыкъларын айнытыргъа.

Коммуникативные: Бирге ишлегенде оюмлары къаршчы келселе да бирча оюмгъа келирге негер бла, сёз бегите билирге

Познавательные: Жорукълагъа патыуа айта билирге

Регулятивные:

Этген халатланы тергерге, анга кёре этиулеге иш бошалгъандан сора керекли тюзетиулени кийирирге

Окъуучула юйде 167-чи, 168-чи ишлени жазып келедиле. Жорукъну кёлден биледиле.

36

Сёзню къурамы (Жалгъаула)

Кириш дерс

Кесини ишин жетишимли болгъанын болмагъанын тинтирге себепле къураргъа

Сёзню тамырыны юсюнден билгенлерин бегитирге; сёз къураучу эм сёз тюрлендириучю жалгъаула бла шагъырей этерге.

Коммуникативные: Башха оюмланы тергерге эм бирге келишдирип ишлерге итинирге

Познавательные: Тинтилген теманы бек керекли эм аз магъаналы ышанларын анализ эте билирге

Регулятивные: Этген халатланы тергерге, анга кёре этиулеге иш бошалгъандан сора керекли тюзетиулени кийирирге

175-чи, 177-чи ишлени сабийле юйде жазып келедиле. Жорукъну кёлден биледиле.

37

Жалгъаула

Тинтиу дерс

Бир-бирлери бла байламлы бош оюмларын бир сюзюуге тизе билирге

Окъуучуланы сёз къураучу эм сёз тюрлендириучю жалгъауланы юслеринден билимлерин теренлерге; байламлы тиллерин ёсдюрюрге.

Коммуникативные: Бирге ишлегенде, ушакъ бардыргъанда кесингикинден башха хар адамны кесини акъылы, оюму болургъа амалын ангыларгъа, аланы оюмларына эсеплеп эс бурургъа

Познавательные: Сёлешиуню тюшюнюп айтыуну ауаз бла эм жазыу формада кеси сюйгенча къураргъа

Регулятивные:

Окъуу борчну ангыларгъа, сакъларгъа

180-чи иш. Окъуучула «Бизни эл» неда «Мени шахарым» деген темаладан бирине кёлденжазма жазарыкъдыла. Устаз кёлденжазманы къалай жазарыкъларын тамам ангылатыргъа борчлуду.

38

Жалгъаула

Билимни тинтген эм тюзетген дерс

Китапда берилген тинтиу ишлеге эс ийиуню къурургъа

Жалгъауланы юслеринден билимлерин теренлерге; тил байлыкъларын ёсдюрюрге

Коммуникативные: Селешиуде негерге ангылашхан айтыула къураргъа, ол нении ангылагъанын, кёргенин эсге алыргъа;

Познавательные: Айырылгъан темада айтылгъанны бир шартха кёре жорукъгъа салыргъа, тизерге эм тенглешдирирге, класслагъа бёле билирге

Регулятивные: Берилген борчха аны излемлерине, шартларына кёре кесинги этиулеринги план бла жарашдырыргъа

Окъуучула юйде 184-чю ишни жазадыла, жорукъланы къайтарадыла.

39

Жалгъаула

Билимни тинтген эм тюзетген дерс

Жетишимлени себеплерин эм социально мюкюллени къураргъа

Тамыр бла жалгъаула деген темадан окъуучуланы билимлерин теренлерге, окъулгъанны къайтарыргъа

Коммуникативные: Селешиуде монолог бла хайырланыргъа, диалог къураргъа

Познавательные: Билимни къурамына эс бурургъа

Регулятивные: Результатха кёре ахыр эм хар атламлы тинтиуню толтура билирге

Окъуучула юйде 200-чю, 201-чи ишлени жазып келедиле.

40

Жалгъаула

Бегитиу дерс

Дерсде этген ишни муратларына жетер ючюн керекли мадарланы айыра билирге

Сёзню къурамыны юсюнден билгенлерин къайтарыргъа эм бегитирге; окъуучуланы ариу къылыкъгъа юйретирге.

Коммуникативные: Башха оюмланы тергерге эм бирге келишдирип ишлерге итинирге

Познавательные: Хар тюрлю текстден баш магъанасын чыгъара билирге

Регулятивные:

Устазны багъа салыууна адекватно къараргъа

Окъуучулагъа юйде 206-чы, 207-чи ишлени жазаргъа бериледи.

41

Сынау жаздырма

Сынау дерс

Дерсде этген ишни муратларына жетер ючюн керекли мадарланы айыра билирге

Окъуучуланы билимлерин тинтирге

Коммуникативные: Башха оюмланы тергерге эм бирге келишдирип ишлерге итинирге

Познавательные: Борчланы тюрлю тюрлю мадарла бла тындырыугъа эс салыргъа;

Регулятивные: Салыннган бегимлени амалларын тинтгенде жорукъланы эсге алыргъа

Ишчи дефтерледе 36-чы, 37-чи бетледе «Кесинги сына!» деген жумушланы сабийле юйде тамамлап келедиле.

42

Халатла бла иш. Ётген темаланы къайтарыу

Билимни тинтген эм тюзетген дерс

Кесини ишин жетишимли болгъанын болмагъанын тинтирге себепле къураргъа

Сынау жаздырманы тинтиу; сёзню къурамы (тамырны, жалгъауланы) къайтарыргъа эм бегитирге.

Коммуникативные: Бирге ишлегенде оюмлары къаршчы келселе да бирча оюмгъа келирге негер бла, сёз бегите билирге

Познавательные: Тындырмай амалы болмагъан ишни оюмну къысха айтыргъа

Регулятивные:

Шатык тилли, ауаз формада окъуу этиулени тындырыргъа

Окъуучула юйде 214-чю, 217-чи ишлени жазадыла, жорукъланы къайтарадыла.

43

Тилни кесеклери

Кириш дерс

Кесинги ишинги устаз бла окъуучула бла бирге берилген ёлчемлеге кёре тинтирге

Тилни кесеклери бла шагъырей болургъа

Коммуникативные: Окъуу этиулени низамгъа салгъанда ушакъ бла хайырлана билирге

Познавательные: Айырылгъан темада айтылгъанны бир шартха кёре жорукъгъа салыргъа, тизерге эм тенглешдирирге, класслагъа бёле билирге

Регулятивные:

Мадар бла ишни хыйсабларын айыра билирге

Окъуучула 248-чи, 249-чу ишлени жазадыла, жорукъну кёлден биледиле.

44

Сонгурала

Къурашдаралгъан (комбинация этилген) дерс

Адепни жорукълары бла шагъырейликге эс бурургъа

Тилни болушлукъчу кесеги сонгурала бла шагъырей болургъа. Сонгурала айтымгъа член болмагъанларын бир тюрлю соруугъа жууап этмегенлерин билирге.

Коммуникативные: Селешиуде монолог бла хайырланыргъа, диалог къураргъа

Познавательные: Сылтау-себеп байламлыкъны таба билирге

Регулятивные:

Салыннган бегимлени амалларын тинтгенде жорукъланы эсге алыргъа

Окъуучулагъа юйде ишчи дефтерлени 84-чю – 85-чи бетлеринде 244-чю – 246-чы ишлени толтурургъа бериледи.

45

Сёзню къайсы санда болгъанын къалай билирге боллукъду?

Билимни тинтген эм тюзетген дерс

Жетишимлени себеплерин эм социально мюкюллени къураргъа

Окъуучуланы сёзлени санлада тюрлениулери бла шагъырей болургъа, тил байлыкъларын ёсдюрюрге.

Коммуникативные: Соруула бере билирге

Познавательные: Китапла бла хайырлана керекли информацияны излерге, окъуу борчланы тындырыргъа

Регулятивные: Этген халатланы тергерге, анга кёре этиулеге иш бошалгъандан сора керекли тюзетиулени кийирирге

46

Ат

Кириш дерс

Кесини ишин жетишимли болгъанын болмагъанын тинтирге себепле къураргъа

Атны магъанасы бла шагъырей болуу: байламлы тилни айнытыу.

Коммуникативные: Кесинги оюмунгу , акъылынгы къурай билирге

Познавательные: Кесекледен сау оюмну къарарча синтез эте билирге

Регулятивные:

Окъуу ишлени керекли заманда, шатык уллу ауаз бла тыйыншлы формада этерге

Сабийле ишчи дефтерлеринде классда тамамлап бошаялмагъан ишлерин жазадыла.

47

Ким? не? деген соруулагъа жууап этген атла

Къурашдаралгъан (комбинация этилген) дерс

Кесини билиуюн бла билмеуюн белгилеуню мардаларын къураргъа

Малкъар тилде ким? не? деген соруулагъа жууап этген сёзлени билирге; тил байлыкъларын ёсдюрюрге

Коммуникативные: Селешиуде монолог бла хайырланыргъа, диалог къураргъа

Познавательные: Айырылгъан темада айтылгъанны бир шартха кёре жорукъгъа салыргъа, тизерге эм тенглешдирирге, класслагъа бёле билирге

Регулятивные:

Берилген борчха аны излемлерине, шартларына кёре кесинги этиулеринги план бла жарашдырыргъа

Окъуучула 277-чи, 278 -чи ишлени юйде жазадыла, жорукъну кёлден биледиле.

48

Ат бирлик эм кёплюк санлада

Билимни тинтген эм тюзетген дерс

Дерсде этген ишни муратларына жетер ючюн керекли мадарланы айыра билирге

Атланы санлада тюрлендирирге юйренирге; сёз байлыкъны ёсдюрюрге.

Коммуникативные: Бирге ишлегенде, ушакъ бардыргъанда кесингикинден башха хар адамны кесини акъылы, оюму болургъа амалын ангыларгъа, аланы оюмларына эсеплеп эс бурургъа

Познавательные: Жорукълагъа патыуа айта билирге

Регулятивные: Берилген борчха аны излемлерине, шартларына кёре кесинги этиулеринги план бла жарашдырыргъа

Окъуучула юйде 285-286-чы ишлени жазадыла, жорукъну кёлден биледиле.

49

Болушла

Кириш дерс

Кесини ишин жетишимли болгъанын болмагъанын тинтирге себепле къураргъа

Болушла эм аланы соруулары бла шагъырей болургъа; атны жангызлыкъ эм кёплюк санын къайтарыргъа; тил байлыкъларын айнытыргъа.

Коммуникативные: Башха оюмланы тергерге эм бирге келишдирип ишлерге итинирге

Познавательные: Тинтилген теманы бек керекли эм аз магъаналы ышанларын анализ эте билирге

Регулятивные:

Шатык тилли, ауаз формада окъуу этиулени тындырыргъа

Окъуучула ишчи дефтерледе 280-чи, 281-чи ишлени жазадыла; дерсликде берилген жорукъну, болушланы, аланы сорууларын кёлде биледиле.

50

Ат къайсы болушлада болгъанын къалай биледиле?

Къурашдаралгъан (комбинация этилген) дерс

Адебни баш жорукъларын билирге, сакъларгъа (тюзлюк, кертичилик, бир-бирге болушлукъ эте билиу)

Атны къайсы болушда болгъанын къалай билирге боллугъун ангыларгъа; байламлы тиллерин ёсдюрюрге.

Коммуникативные: Окъуу этиулени низамгъа салгъанда ушакъ бла хайырлана билирге

Познавательные: Сёлешиуню тюшюнюп айтыуну ауаз бла эм жазыу формада кеси сюйгенча къураргъа

Регулятивные:

Салыннган бегимлени амалларын тинтгенде жорукъланы эсге алыргъа

Окъуучула жорукъланы кёлден биледиле; 295-чи ишни жазадыла.

51

Ат къайсы болушда болгъанын къалай биледиле?

Тинтиу дерс

Кесини билиуюн бла билмеуюн белгилеуню мардаларын къураргъа

Ётген теманы къайтарыргъа эм бегитирге; тил байлыкъларын ёсдюрюрге.

Коммуникативные: Соруула бере билирге

Познавательные: Кеси кючю бла борчну этерге амалла, жолла къураргъа

Регулятивные:

Берилген борчха аны излемлерине, шартларына кёре кесинги этиулеринги план бла жарашдырыргъа

Окъуучула юйде ишчи дефтерлени 99-чу бетинде 285-чи – 288- чи ишлени толтурадыла.

52

Кёплюк санда атла къалай тюрленедиле?

Бегитиу дерс

Жетишимлени себеплерин эм социально мюкюллени къураргъа

Кёплюк сандагъы атланы болушлада тюрлениулери бла шагъырей болуу; байламлы тилни айнытыргъа.

Коммуникативные: Селешиуде негерге ангылашхан айтыула къураргъа, ол нении ангылагъанын, кёргенин эсге алыргъа;

Познавательные: Тындырмай амалы болмагъан ишни оюмну къысха айтыргъа

Регулятивные:

Окъуу ишлени керекли заманда, шатык уллу ауаз бла тыйыншлы формада этерге

Сабийле юйде 309 - чу, 311 - чи ишлени айтылгъаныча жазадыла. Болушланы кёплюк санда сорууларын кёлден биледиле.

53

Сынау жаздырма

Сынау дерс

Адепни жорукълары бла шагъырейликге эс бурургъа

Ючюнчю четвертьде окъугъанларын тинтирге.

Коммуникативные: Бирге ишлегенде оюмлары къаршчы келселе да бирча оюмгъа келирге негер бла, сёз бегите билирге

Познавательные: Билимни къурамына эс бурургъа

Регулятивные:

Этген халатланы тергерге, анга кёре этиулеге иш бошалгъандан сора керекли тюзетиулени кийирирге

54

Халатла бла иш. Къайтарыу ишле.

Билимни тинтген эм тюзетген дерс

Китапда берилген тинтиу ишлеге эс ийиуню къурургъа

Жаздырманы халатларын тюзетирге, къайтарыу ишле бардырыргъа.

Коммуникативные: Селешиуде монолог бла хайырланыргъа, диалог къураргъа

Познавательные: Сылтау-себеп байламлыкъны таба билирге Регулятивные:

Мадар бла ишни хыйсабларын айыра билирге

Окъуучула ишчи дефтерледе 101-чи, – 103 - чю бетледе «Кесинги сына!» деген ишни толтурадыла.

55

Сыфат

Кириш дерс

Бир-бирлери бла байламлы бош оюмларын бир сюзюуге тизе билирге

Сыфатны баш ишанлары эм тилде магъанасы бла шагъырей болургъа; ётген теманы къайтарыргъа; тил байлыкъларын ёсдюрюрге.

Коммуникативные: Башха оюмланы тергерге эм бирге келишдирип ишлерге итинирге

Познавательные: Айырылгъан темада айтылгъанны бир шартха кёре жорукъгъа салыргъа, тизерге эм тенглешдирирге, класслагъа бёле билирге

Регулятивные: Устазны багъа салыууна адекватно къараргъа

Окъуучула юйде жорукъну кёлден биледиле, 321- 322-чи ишлени жазадыла.

56

Сыфатны ат бла жюрюую

Къурашдаралгъан (комбинация этилген) дерс

Адебни баш жорукъларын билирге, сакъларгъа (тюзлюк, кертичилик, бир-бирге болушлукъ эте билиу)

Сыфат ат бла бирге жюрюгенде санлада, болушлада тюрленмегенин билирге; тил байлыкъны айнытыргъа.

Коммуникативные: Селешиуде негерге ангылашхан айтыула къураргъа, ол нении ангылагъанын, кёргенин эсге алыргъа;

Познавательные: Тинтилген теманы бек керекли эм аз магъаналы ышанларын анализ эте билирге

Регулятивные:

Салыннган бегимлени амалларын тинтгенде жорукъланы эсге алыргъа

Окъуучула ишчи дефтерлени 106 - чы 109 - чу ишледен устаз сайлагъанланы жазадыла.

57

Сыфатны ат бла жюрюую

Билимни тинтген эм тюзетген дерс

Кесинги ишинги устаз бла окъуучула бла бирге берилген ёлчемлеге кёре тинтирге

Сыфатны юсюнден билгенлерин бегитирге, сыфатны айтымда таба билирге, магъаналарына кёре жууукъ эм чюйре болгъан сыфатла бла ишлерге.

Коммуникативные:Башха оюмланы тергерге эм бирге келишдирип ишлерге итинирге

Познавательные: Сылтау-себеп байламлыкъны таба билирге

Регулятивные:

Окъуу борчну ангыларгъа, сакъларгъа

Ишчи дефтерлени 110-чу, 111-чи бетлеринде «Кесинги сына!» деген ишлени толтурадыла.

Ишчи дефтерлени 113-чю – 116-чы бетлеринде толтурулмай къалгъан ишлени устаз кесини къарамына кёре окъуучулагъа ишлетеди.

58

Алмаш

Кириш дерс

Эс ийиуню, къызыгъыуланы айнытыу

Алмашла бла шагъырей болургъа; алмашла атланы, сыфатланы, санауланы алышындырып жюрюген сёзле болгъанларын билирге; ётген теманы къайтарыргъа; тил байлыкъны айнытргъа.

Коммуникативные: Окъуу этиулени низамгъа салгъанда, ушакъ бла хайырлана билирге

Познавательные: Борчланы тюрлю тюрлю мадарла бла тындырыугъа эс салыргъа;

Регулятивные:

Результатха кёре ахыр эм хар атламлы тинтиуню толтура билирге

Окъуучула 353-чю ишни жазадыла, алмашланы биледиле, ишчи дефтерледе 345-чи, 346-чы жумушланы толтурадыла.

59

Алмаш

Къурашдаралгъан (комбинация этилген) дерс

Кесини ишин жетишимли болгъанын болмагъанын тинтирге себепле къураргъа

Алмашланы юсюнден билгенлерин къайтарыргъа эм билимлерин теренлерге.

Коммуникативные: Селешиуде негерге ангылашхан айтыула къураргъа, ол нении ангылагъанын, кёргенин эсге алыргъа;

Познавательные: Тындырмай амалы болмагъан ишни, оюмну къысха айтыргъа

Регулятивные: Берилген борчха аны излемлерине, шартларына кёре кесинги этиулеринги план бла жарашдырыргъа

Окъуучула юйде 361 - чи, 365 - чи ишлени жазадыла.

60

Этим

Кириш дерс

Дерсде этген ишни муратларына жетер ючюн керекли мадарланы айыра билирге

Этимни магъанасы, соруулары бла шагъырей болургъа.

Коммуникативные: Бирге ишлегенде оюмлары къаршчы келселе да бирча оюмгъа келирге негер бла, сёз бегите билирге

Познавательные: Окъуу борчланы тындырыргъа китапла бла хайырлана керекли информацияны излерге

Регулятивные:

Окъуу ишлени керекли заманда, шатык уллу ауаз бла тыйыншлы формада этерге

Окъуучула юйде жорукъну кёлден биледиле, 374-чю ишни жазадыла.

61

Этимни санлада тюрлениую

Тинтиу дерс

Адепни жорукълары бла шагъырейликге эс бурургъа

Этимни санлада тюрлениую бла шагъырей болургъа, адепли – намыслы болургъа юйренирге

Коммуникативные: Окъуу этиулени низамгъа салгъанда ушакъ бла хайырлана билирге

Познавательные: Кеси кючю бла борчну этерге амалла, жолла къураргъа

Регулятивные:

Мадар бла ишни хыйсабларын айыра билирге

Окъуучула юйде 87 - чи бетде 378 - чи ишни жазадыла, ишчи дефтерледе 373 - чю, 374 - чю ишлени толтурадыла.

62

Этимни заманлада тюрлениую

Билимни тинтген эм тюзетген дерс

Кесинги ишинги устаз бла окъуучула бла бирге берилген ёлчемлеге кёре тинтирге

Этимни заманлары бла шагъырей болургъа.

ишни толтурургъа.

Коммуникативные: Бирге ишлегенде, ушакъ бардыргъанда кесингикинден башха хар адамны кесини акъылы, оюму болургъа амалын ангыларгъа, аланы оюмларына эсеплеп эс бурургъа

Познавательные: Хар тюрлю текстден баш магъанасын чыгъара билирге

Регулятивные: Этген халатланы тергерге, анга кёре этиулеге иш бошалгъандан сора керекли тюзетиулени кийирирге

Сабийле юйде 383 - 384 - чю ишлени жазадыла, жорукъну кёлден биледиле.

63

Этимни заманлада тюрлениую

Къурашдаралгъан (комбинация этилген) дерс

Китапда берилген тинтиу ишлеге эс ийиуню къурургъа

Этимни заманларыны юсюнден билгенлерин теренлерге; сёз байлыкъларын айнытыргъа.

Коммуникативные: Кесинги оюмунгу, акъылынгы къурай билирге

Познавательные: Кесекледен сау оюмну къараууча синтез эте билирге

Регулятивные:

Окъуу ишлени керекли заманда, шатык уллу ауаз бла тыйыншлы формада этерге

Окъуучула 394 - чю ишни жазадыла. Ишчи дефтерледе 132 - чи – 134 - чю бетлеринде «Кесинги сына!» деген жумушну толтурадыла.

64

Этимни заманлада тюрлениую

Бегитиу дерс

Адебни баш жорукъларын билирге, сакъларгъа (тюзлюк, кертичилик, бир-бирге болушлукъ эте билиу)

Этимни заманларыны юсюнден билгенлерин бегитирге эм къайтарыргъа.

Коммуникативные: Бирге ишлегенде оюмлары къаршчы келселе да бирча оюмгъа келирге негер бла, сёз бегите билирге

Познавательные: Сёлешиуню тюшюнюп айтыуну ауаз бла эм жазыу формада кеси сюйгенча къураргъа

Регулятивные:

Салыннган бегимлени амалларын тинтгенде жорукъланы эсге алыргъа

Окъуучула 91-чи – 92-чи бетледе, 400 - чю ишни жазадыла, этимни юсюнден жорукъланы къайтарадыла.

65

Сынау жаздырма

Сынау дерс

Бир-бирлери бла байламлы бош оюмларын бир сюзюуге тизе билирге

Дерсни темасын эм муратын айтыргъа.

Коммуникативные: Селешиуде монолог бла хайырланыргъа, диалог къураргъа

Познавательные: Кеси кючю бла борчну этерге амалла, жолла къураргъа

Регулятивные:

Устазны багъа салыууна адекватно къараргъа

Сабийле ишчи дефтерлерини 137-чи – 139-чу бетлеринде «Кесинги сына!» деген жумушну толтурадыла.

66

Халатла бла иш. Жылны ичинде окъулгъанны къайтарыу

Билимни тинтген эм тюзетген дерс

Кесини ишин жетишимли болгъанын болмагъанын тинтирге себепле къураргъа

Жаздырманы халатларын тюзетирге. Жылны ичинде окъулгъанны къайтарыргъа.

Коммуникативные: Башха оюмланы тергерге эм бирге келишдирип ишлерге итинирге

Познавательные: Билимни къурамына эс бурургъа

Регулятивные:

Мадар бла ишни хыйсабларын айыра билирге

Сабийле юйде 418 - чи ишни жазадыла. Дерсликни 94-чю бетинде жорукъланы къайтарадыла.

67

Жылны ичинде окъулгъан темаларын къайтарыу

Тинтиу дерс

Кесинги ишинги устаз бла окъуучула бла бирге берилген ёлчемлеге кёре тинтирге

Жылны ичинде окъулгъан темаланы къайтарыргъа эм бегитирге

Коммуникативные: Селешиуде негерге ангылашхан айтыула къураргъа, ол нении ангылагъанын, кёргенин эсге алыргъа;

Познавательные: Борчланы тюрлю тюрлю мадарла бла тындырыугъа эс салыргъа;

Регулятивные: Окъуу борчну ангыларгъа, сакъларгъа

Сабийле юйде 427 - чи, 429 - чу ишлени жазадыла.

68

Жылны ичинде окъулгъан темаларын къайтарыу

Билимни тинтген эм тюзетген дерс

Жетишимлени себеплерин эм социально мюкюллени къураргъа

Жылны ичинде окъулгъанны къайтарыргъа. (Тилни кесеклери).

Коммуникативные: кесинги оюмунгу, акъылынгы къурай билирге

Познавательные: Айырылгъан темада айтылгъанны бир шартха кёре жорукъгъа салыргъа, тизерге эм тенглешдирирге, класслагъа бёле билирге

Регулятивные:

Результатха кёре ахыр эм хар атламлы тинтиуню толтура билирге