Урок «Кушма җөмлә»

Хәерле иртә, дустым! Хәерле көн, укытучым!

Көз. Көз. Алтын көз җитте. Салкынайтты.

Җөмлә Җөмлә Бер составлы (Односоставные) Ике составлы (Двусоставные) Исем җөмләләр (Именные) Фигыль җөмләләр (Глагольные)

Фигыль җөмләләр - Билгеле үтәүчеле (Определённо –личные) -Билгесез үтәүчеле (Неопределённо-личные) -Гомуми үтәүчеле (Обобщённо-личные) Үтәүчесез (Безличные)

Җөмлә Гади җөмлә Кушма җөмлә Простое предложение Сложное предложение

Кагыйдә! Кушма җөмлә Ике яки икедән артык гади җөмләдән тора.

Теркәгечләр (союзы) тезүче теркәгечләр (сочинительные): ияртүче теркәгечләр (подчинительные): һәм (и) чөнки (потому что) ләкин (но) әгәр (если) яки (или) шуңа күрә (поэтому )

Кушма җөмлә Тезмә кушма җөмлә Иярченле кушма җөмлә гади җөмләләре ике гади җөмләләре ике

Кагыйдә Кагыйдә Гади җөмләләре үзара тезү юлы белән бәйләнгән җөмләләрдән торган җөмлә тезмә кушма җөмлә дип атала. Гади җөмләләре үзара ияртү юлы белән бәйләнгән җөмләләрдән торган җөмлә иярченле кушма җөмлә дип атала.

Әгәр Ике яки икедән артык гади җөмләдән торса Ике яки икедән артык гади җөмләдән торса Ике яки икедән артык гади җөмләдән торса Кушма җөмлә була Гади җөмләләре үзара тезү юлы белән бәйләнгән булса Составында җыючы, бүлүче, каршы куючы теркәгечләр булса Тезмә кушма җөмлә була Иярченле кушма җөмлә була Гади җөмләләре үзара ияртү юлы белән бәйләнгән булса Составында ияртүче (чөнки, әгәр,шуңа күрә) теркәгечләр булса

Туган ягыбызга алтын көз килде. Агачлардан җиргә сары, яшел, кызыл яфраклар коела. Көннәр әле җылы, ләкин бик еш яңгырлар ява. Ай башында көннәр салкын булды, шуңа күрә төннәрен хәтта кырау төште. Тиздән көчле салкыннар килер һәм кар ява башлар. Туган ягыбызга алтын көз килде. Агачлардан җиргә сары, яшел, кызыл яфраклар коела. Көннәр әле җылы, ләкин бик еш яңгырлар ява. Ай башында көннәр салкын булды, шуңа күрә төннәрен хәтта кырау төште. Тиздән көчле салкыннар килер һәм кар ява башлар. Сүзлек. Кырау төште – здесь: были заморозки.

Сынау (проба) ТКБ (НПС) Бирем: җөмләләрне күчереп язарга, баш кисәкләренең асларына сызарга һәм җәяләр эчендә гадиме, кушмамы икәнен язарга Безнең татар халкы китапка һәрвакыт хөрмәт белән караган. (Гади җөмлә). Кешеләр китап тотып ант итә торган булганнар, һәм ул һәр өйдә иң кадерле урында сакланган. (Кушма җөмлә).

Сынау(проба) УКБ (ППС) Бирем: укырга, тәрҗемә итәргә, гадиме, кушмамы икәнен билгеләргә һәм кушма җөмләләрне генә күчереп язарга, ия һәм хәбәрнең астына сызарга. Татарча китаплар инде 270 ел буе басылып килгән, ләкин татарча китаплар тупланган китапханәләр Рәсәйдә булмаган. Китапханә “Болгар” кунакханәсендә урнаша һәм ул “Шәрыкъ кунакханәсе “ дип атала.

Сынау(проба) ЮКБ (ВПС) Бирем: күчереп язарга, баш кисәкләрнең астына сызарга, җөмләләрнең төрләрен (тезмә кушма җөмләме, иярченле кушма җөмләме) язарга. Татар телендә беренче китап гарәп хәрефләре белән языла, һәм ул 1612 нче елда Лейпциг шәһәрендә басыла. (Тезмә кушма җөмлә) X гасырда татарлар гарәп графикасын куллана башлыйлар, чөнки бу вакытта Болгар дәүләте ислам динен кабул итә.

Ныгыту(закрепление) УКБ (ППС) Бирем: укырга, тәрҗемә итәргә, гадиме, кушмамы икәнен билгеләргә һәм кушма җөмләләрне генә күчереп язарга, ия һәм хәбәрнең астына сызарга. Борын –борын заманда бер ата белән ананың игезәк уллары туды, һәм алар малайларга Әбүгалисина белән Әбелхарис дип исем куштылар. Әбүгалисина белән Әбелхарис бик яхшы укыйлар, ә Әбүгалисина хәтта үзенең иптәшләрен дә укыта.

Ныгыту (проба) ЮКБ (ВПС) Бирем: күчереп язарга, баш кисәкләрнең астына сызарга, җөмләләрнең төрләрен (тезмә кушма җөмләме, иярченле кушма җөмләме) язарга. 1. Мәгарәдә егетләр бервакытта да утны сүндермәделәр, чөнки алар ут ярдәмендә вакытны белделәр. 2. Әбүгалисина белән Әбелхарис мәгарәдән чыгып киттеләр, ә халык керә башлады.

Хәтер (память) УКБ (ППС) Бирем: укырга, тәрҗемә итәргә, гадиме, кушмамы икәнен билгеләргә һәм кушма җөмләләрне генә күчереп язарга, ия һәм хәбәрнең астына сызарга. Әгәр китапханәче кичә оештырса, безнең укучылар һәрвакыт актив катнашалар.

Хәтер (память) ЮКБ (ВПС) Бирем: күчереп язарга, баш кисәкләрнең астына сызарга, җөмләләрнең төрләрен (тезмә кушма җөмләме, иярченле кушма җөмләме) язарга. 1. Без китапларны сакларга тиеш, чөнки китап – белем чыганагы. 2. Безнең өйдә татарча китаплар әз, шуңа күрә мин авыл китапханәсенә йөрим.

ТКБ (НПС) ТКБ (НПС) Безнең татар халкы китапка һәрвакыт хөрмәт белән караган. (Гади җөмлә). УКБ (ППС) Китапханә “Болгар” кунакханәсендә урнаша, һәм ул “Шәрыкъ кунакханәсе “ дип атала. ЮКБ (ВПС) Татар телендә беренче китап гарәп хәрефләре белән языла, һәм ул 1612 нче елда Лейпциг шәһәрендә басыла. (Тезмә кушма җөмлә) X гасырда татарлар гарәп графикасын куллана башлыйлар, чөнки бу вакытта Болгар дәүләте ислам динен кабул итә. (Иярченле кушма җөмлә)

Өй эше Дәреслекнең 40 нчы битендәге 4 нче күнегү (ОСУД –схема буенча аңлатырга ).