Самоучитель балкарского языка «Урок 16»

Урок 16

Жан жаулукъ Гебенеклери бла жан жаулукъ

Тёшек оюлары бла тёшек

Жууургъан жюн жууургъан

Жастыкъ тёртгюл жастыкъ

Жастыкъ тыш

Жууургъан тыш

Тёшек тыш

Чарх –колесо

Арба - телега

Тирмен - мельница

Тапкала – ступеньки

Жатма – понавес

Босагъа – порог

Чёгюч – молоток

Балта – топор

Дополни текст:

Мени аппам  жюклеп тирменнге будай (пшеница)элт……... Анда  минерге тюш……... Будай тартылгъандан сора аппа унну жатмагъа ташы…….. Ахыр мешокну тюшюргенде арбаны  сыннганын эсле…….    Ол  алып чархны ишле……. .

Жай – лето

Жай  келди. Бюгюн кюн…….  (жаркий). Былтыр (прошлый год) жай салкъын…… (был). Мен былтыр жайда ……. (на море) баргъанма. Быйыл а билмейме. Жай биз ……(в реке) терк-терк жуууна эдик.  Таулада кюндюз (днем) ….. (жарко) болгъанлыкъгъа, ингирде, кече ….. (прохладный ) аяз урады.

- Жай солуу кюнледе къайры барлыкъса?

- Билмейме алыкъа. Сен а?

- Да элге барырма деп турума. Анда таулагъа минерге сюеме.

- Тенгизге уа барлыкъ тюйюлмюсе?

- Хазна барайым быйыл.

-Не ишлейсе? Къалайса?

- Турама тыянып. Эшикде кюрешгенмеда бир кесек. Сен а?

- Мен телевизоргъа къарай турама? Къайда кюреше эдинг? Бахчагъамы уирнесе?

- Хау. Хансларын артханма быхыны бла чюгюндюрню. Бир кёп ёсгенди. Тамбла соханны бла сарымсахны артырма деп турама. Сен а киргенмисе бахчагъа?

- Алыкъа угъай. Мен кеч салгъан эдим сенден. Бир ыйыкъдан артырыкъ болурма .

 Переделай вопрос:

Минги тау бек бийик таумуду?

Ташладан не этедиле?

Жукълагъан адам нек селешеди?

Адамла элберле нек къурайдыла?

Притяжательное склонение Исходный падеж

КИМ+ДЕН? – КИМ+ИМ+ДЕН?(1 л. Ед.ч.)

НЕ+ДЕН? – НЕ+М+ДЕН? (1 л. Ед.ч.)

КИМ+ДЕН? – КИМ+ИНГ+ДЕН?(2 л. Ед.ч.)

НЕ+ДЕН? – НЕ+НГ+ДЕН? (2 л. Ед.ч.)

КИМ+ДЕН? – КИМ+И+НДЕН?(3 л. Ед.ч.)

НЕ+ДЕН? – НЕ+СИ+НДЕН?   (3 л. Ед.ч.)

КИМ+ЛЕ+ДЕН? – КИМ+ЛЕ+РИБИЗ+ДЕН?(1 л. Мн.ч.)

НЕ+ЛЕ+ДЕН? – НЕ+ЛЕ+РИБИЗ+ДЕН (1 л. Мн.ч.)

КИМ+ЛЕ+ДЕН? – КИМ+ЛЕ+РИГИЗ+ДЕН?(2 л. Мн.ч.)

НЕ+ЛЕ+ДЕН? – НЕ+ЛЕ+РИГИЗ+ДЕН? (2 л. Мн.ч.)

КИМ+ЛЕ+ДЕН? – КИМ+ЛЕ+РИ+НДЕН ?(3 л. Мн.ч.)

НЕ+ЛЕ+ДЕН? – НЕ+ЛЕ+РИ+Н ДЕН? (3 л. Мн.ч.)

Машинамдан терк тюшдюм.                         Тюш - слезай

Хуржунундан бочхасын чыгъырды.

                                                 Хуржун-карман, мешочек, бохча -кошелек

Эшикни баууундан тартдым.               Бау – веревка, тарт - тяни

Айтханынгдан бир зат да ангыламадым. 

                                                 Айтханынг- то, что ты сказал, ангыла - пойми

Сууунгдан бир уртлам этейим.   Суусап болгъанма.

                                                                            Уртлам – глоток

Алтамларымдан сен да сайла .                       сайла – выбери

Къашыкъларынгдан экисин манга берчи.            Къашыкъ- ложка

Переделай предложения убрав притяжательные суффиксы:

Къыптынгы тас этгенди.

Къумачымдан жыйрыкъ тикгенди.

Халыларындан къызыл берсенг а?

Тюйменгден халы салынады(висит)

Гуржабабыздан терезе жабыу тикгенбиз

 Ийненгден тешикле уллу боладыла.

Падежные суффиксы в песне:

Кёчкюнчюлюкню жыры

Ой кавказ таула  бийик ариудула,

Бизни деменгили къалабыз,

Сиз да ой жилягъыз, биз да ой жиляйбыз,

Сизден айырылып барабыз,

Узакъ айырылып кетип а барабыз,

Ёмюрлюк жашагъан тауладан,

Биз ёлгенлеге уа бошуна жыляйбыз,

Ала насыплыла сауладан.

Ыстауат сакълагъан бизни итлерибиз,

Ызыбыздан къарап  улуйла,

Жарым сагъатха уа уллу Малкъарда,

Къалай жарыкъ элле къуруйла.

Ийнеклерибиз а къалып а кетдиле,

Эшиклери ачылмай ёкюре,

Машинагъа минип кетип а барабыз,

Ызыбызгъа къарап ёкюне.

Москавдан келген къызыл командирле,

Тёгерекни алып санайла,

Бу къыйынлыкъны уа бизге жетгенине,

Ташла таула бары жиляйла.

Ала уа жилямай къалай а этсинле?

Кетдиле дууачы къартлары,

Къазахстанда жангыз бир жылгъа болгъанды,

Бу жарлы къартланы артлары.

Бизни къартларыбыз жаталла, ой Аллах,

Ала жанасыз дууасыз,

Межгитлерибиз а къалып а кетдиле,

Бу байрым кюнде а жумасыз.

Бери келгенленли бир кёп а болгъанла,

Ой аллах, жюрек жарала,

Аналары ёлген ёксюз сабийлени,

Мында казнагъа да алаллла.

Айтыр сёзлерим а бир а кёпдюле,

Айтып къолумдан а келмейди.

Мында ёлгенлеге ашдан ёлгенд  дейле,

Ажалсыз киши да ёлмейди.