Урок 3
1)- Салам!
- Къайдан чыкъдынг? Не заманлы кёрмегенме сени!
- Салам! Мен да. Ишден келеме. Сен а?
- Тюкенден. Къайсы маршрутха минесе?
- Онбиринчи. Сен а?
- Мен а жыйырма ючюнчю.
- Охо сора. Сау къал.
- Ахшы жолгъа бар
2)-Кюн ахшы болсун. Гыржын ненча турадыла?
- Отуз беш сом.
- Манга юч тюрлюсюнден берчигиз.
- Быллай боллукъмуду?
- Хау, сау болугъуз.
3)- Салам! Нек кеч къалдынг? Юшюгенме былайда!
- Он минутха кеч къалгъанма. Сагъатха терс къарагъанма.
- Охо, кел кирейик.
А.
Б.
В. 
|
перевод |
повеление |
настоящее время -а/-е, -й |
Прошедшее время -гъан, -ген, -хан, -нган, -нген |
|
|
жаша |
|
|
|
|
кёргюзт |
|
|
|
|
бар |
|
|
|
|
ал |
|
|
|
|
ишле |
|
|
|
|
кел |
|
|
|
|
кир |
|
|
|
|
сал |
|
|
|
|
олтур |
|
|
|
|
чап |
|
|
|
|
аша |
|
|
|
|
ич |
|
|
|
|
селеш |
|
|
|
|
жанша |
|
|
|
|
мин |
|
|
|
|
айт |
|
|
|
|
жукъла |
|
|
|
|
тур |
|
|
|
|
жат |
|
|
|
|
сатып ал |
|
|
|
|
чыкъ |
|
|
|
|
къара |
|
|
|
|
эшит |
|
|
|
|
тюш кёр |
|
|
|
|
келтир |
|
|
|
|
теш |
|
|
|
|
кий |
|
|
Будущее время -лыкъ / - лик, - лукъ / -люк
- рыкъ /-рик , - рукъ /-рюк, - ырыкъ / -ирик , -урукъ /- юрюк
-лыкъ - последняя буква корня глагола р или л
Остальные случаи –рыкъ
Аша+рыкъ+ма= ашарыкъма
къууан+ырыкъ+са= къууанырыкъса
Кел+лик+ди = келликди
Кёрюн+рюк+бюз = кёрюнрюкбюз
Салын+ырыкъ+дыла = салынырыкъдыла
Вопросительныя форма
Аша+рыкъ+мА+ МЫ= ашарыкъмаМЫ?
Къууан+ырыкъ+МЫ+са= къууанырыкъМЫса
Кел+лик+МИ+ди = келликМИди
Кёрюн+юрюк+бюз+МЮ = кёрюнюрюкбюзМЮ
бар+лыкъ+МЫ+сыз = барлыкъМЫсыз
Салын+ырыкъ+МЫ+дыла = салынырыкъМЫдыла
Отрицательная форма
Ашарыкъма – ашарыкъ тюйюлМЕ
Къууанырыкъса- Къууанырыкъ тюйюлСЕ
Келликди – Келлик тюйюлДЮ
Кёрюнюрюкбюз – Кёрюнюрюк тюйюлБЮЗ
барлыкъсыз – барлыкъ тюйюлСЮЗ
Салынырыкъдыла – Салынырыкъ тюйюлДЮЛЕ
|
перевод |
повеление |
Будущее время -лыкъ, - рик, |
отрицание тюйюл+ суффикс лица |
вопрос -мы/-ми, -му/-мю |
|
|
жаша |
|
|
|
|
|
кёргюзт |
|
|
|
|
|
бар |
|
|
|
|
|
ал |
|
|
|
|
|
жаша |
|
|
|
|
|
ишле |
|
|
|
|
|
кел |
|
|
|
|
|
кир |
|
|
|
|
|
сал |
|
|
|
|
|
олтур |
|
|
|
|
|
чап |
|
|
|
|
|
аша |
|
|
|
|
|
ич |
|
|
|
|
|
селеш |
|
|
|
|
|
мин |
|
|
|
|
|
айт |
|
|
|
|
|
жукъла |
|
|
|
|
|
окъу |
|
|
|
|
|
жаз |
|
|
|
|
|
тур |
|
|
|
|
|
жат |
|
|
|
|
|
сатып ал |
|
|
|
|
|
чыкъ |
|
|
|
|
|
къара |
|
|
|
|
|
эшит |
|
|
|
|
|
тюш кёр |
|
|
|
|
|
келтир |
|
|
|
|
|
теш |
|
|
|
|
|
кий |
|
|
|
|
|
боша |
|
|
|
|
|
башла |
|
|
|
Завтра – тамбла
Послезавтра – бюрсюкюн
На следующей неделе – эндиги ыйыкъда
В следующем месяце – эндиги айда
В следующем году – эндиги жыл
Через день – бир кюнден
Через две недели – эки ыйыкъдан
Через пять лет – беш жылдан
…..таугъа минерикме.
….. шишликле этерикме.
…… къонакъгъа барлыкъма.
…… къонакъланы чакъырлыкъма.
…… чабып башларыкъма.
……базаргъа барлыкъма.
……. Экзамен берликме.
…….. зарплат аллыкъма
Будущее время -р, -ар/-ер, -ыр/-ир, -ур/-юр
Аша+р+ма= ашарма
къууан+ыр+са= къууанырса
Кел+ир = келир
Кёрюн+юр+бюз = кёрюнюрбюз
Алын+ыр+сыз = алынырсыз
Салын+ыр+ла = салынырла
Вопросительныя форма
Аша+р+мА+МЫ= ашармаМЫ
къууан+ыр+МЫ+са= къууанырМЫса
Кел+ир+МИ = келирМИ
Кёрюн+юр+бюз+МЮ = кёрюнюрбюзМЮ
Алын+ыр+МЫ+сыз = алынырМЫсыз
Салын+ыр+ла +МЫ= салынырлаМЫ
Отрицательная форма
Аша+МАЗ+МА= ашамазма
Аша+МАЗ+СА= ашамазса
Аша+МАЗ=ашамаз
Аша+МАЗ+БЫЗ=ашамабыз
Аша+МАЗ+СЫЗ= ашамазсыз
Аша+МАЗ+ЛА= ашамазла
Попробуй перевести
Иги сёзню бичакъ кесмез,
Иги сёзню боран,
Иги сёзню отда да кюймез,
Иги сёзге багъа жетмез
.
|
перевод |
повеление |
Будущее время -лыкъ, - рыкъ,
|
Будущее время -р, -ар/-ер, -ыр/-ир, -ур/-юр |
|
|
жаша |
|
|
|
|
кёргюзт |
|
|
|
|
бар |
|
|
|
|
ал |
|
|
|
|
сана |
|
|
|
|
ишле |
|
|
|
|
кел |
|
|
|
|
кир |
|
|
|
|
сал |
|
|
|
|
олтур |
|
|
|
|
чап |
|
|
|
|
аша |
|
|
|
|
ич |
|
|
|
|
селеш |
|
|
|
|
теш |
|
|
|
|
кий |
|
|
|
|
айт |
|
|
|
|
жукъла |
|
|
|
|
окъуу |
|
|
|
|
жаз |
|
|
|
|
тур |
|
|
|
|
жат |
|
|
|
|
сатып ал |
|
|
|
|
чыкъ |
|
|
|
|
къара |
|
|
|
|
эшит |
|
|
|
|
сюй |
|
|
|
|
жой |
|
|
|
|
сакъла |
|
|
|
|
бил |
|
|
|
|
аш эт |
|
|
Беш минутдан онеки боллукъду. Жангы жыл келир эм мен бу ишлени этерме:
Арыкъ болурма
Ачха кёп жоймазма
Тепсерге юйренирме
Квартирде керексиз затланы битей атарма 
Жангы тилни окъуп башларма
Жангы жерлеге барырма
Формуланы ангыларма
2) Кимге? –кому? Неге? – чему? Къайры? – куда? Ненчагъа? – к которому часу? За сколько?
-ге, -гъа, -ха, -нга/-нге
Кимге? –кому? - ата+гъа, ана+гъа, эгеч+ге, къарындаш+ха, сабий+ге
Неге? – чему? – тауукъ+гъа, ат+ха, къагъыт+ха, жыйрыкъ+гъа
Къайры? – куда? – тау+гъа, суу+гъа, тенгиз+ге, ундурукъ+гъа
Ненчагъа? – к которому часу? – юч+ге, алты+гъа, сегиз+ге
За сколько? – жюз сом+гъа, эки минг+нге
Личные местоимения в данной форме:
Мен – Манга Биз - Бизге
Сен – Санга Сиз - Сизге
Ол – Анга Ала – Алагъа
Попробуй добавить суффиксы данного падежа к этим словам:
Баш (голова), къаш (бровь), тил (язык), бурун (нос), аш орун (желудок), кёз (глаз), мангылай (лоб), тишле (зубы), тамакъ (горло), жюрек (сердце), къол (рука), сюек (кость), тобукъ (колено), бут, аякъ (нога), тырнакъла (ногти), бауур (печень), чегиле (кишки), бармакъ (палец), саулукъ (здоровье), мыйы (мозг).
Жыйрыкъ….. тюймеле тикгенди.
Боюн….. минчакъла кийгенди.
Аякъла….. чупукъла кийгенди.
Хуржун…. Къол жаулукъ салгъанды.
Давай переведем вместе:
А) Алма саулукъгъа игиди. Быхы кёзлеге игиди. Хобуста, чюгюндюр жюрекге игиди. Кёгетле аш оруннга игидиле. Кертме, шаптал, балли адамгъа игидиле. Эт, чабакъ сюеклеге, тырнакълагъа игидиле.
Б) Бешинчи жерге олтурчу. Экинчи табакъгъа сал. Ол столгъа элгенме. Ючюнчю кере айтама! Табагъа карачы бишген эт къалгъанмыды. Отха шишликле салгъанды. Алма жерге тюшгенди. Къалам столдан тюшеди. Хакимге юйге кел дегенме. Менде бешинчи том барды, тертюнчю уа жокъду. Жолгъа чыгъабызмы? Ненча ачха берликсе? Бохчада ненча сом къалады? Хаким ненчанчы ряда олтурады?
