Самоучитель балкарского языка. Урок 19.

Урок 19

Подчеркни верную букву : К, КЪ, П – Г, ГЪ, Б

Тере(к/г) им бек бийик есгенди.

Мен жолгъа эрттенликде  чы (къ/ гъ) арыкъма.

Чапыра(къ/гъ)лак юз артында агъадыла.

 Къабакъ (ворота) ачылып къаогъанды. Юйге барсанг жа (п/б)арса.

Сене(г/к)инги сабы сыннганды. (сенек – вилы, сап - рукоятка)

Тас этген (потерявшуюся) чындайларымы та(п/б) хан эдим.

Тас этгенме – потерял

Тас болгъанма- потерялась

Продолжи предложения:

Кёзню жумуп ачхынчы-в мгновение ока

Кёзню жумуп ачхынчы кючюк……

Эрттеден-с давних пор

Мен эттеден…….

Бусагъат, шёндю-настоящий момент

Ишчи шёндю………

 
Озгъан заман-прошедшее время

Озгъан заманда……

Келлик заман, боллукъ заман-будущее время

Келлик заман кёргюзтюр…….

Буруннгу-то, что было до нас

Буруннгу адамла……

Ёмюрледен бери-веками

Ёмюрледен бери дунияда………

Переведем пословицу:

Кимни арбасына минсенг да, аны жырын жырла

Словообразование имен существительных:

-къ /-к, -ыкъ / -ик, -укъ / -юк

Тара                   тара+къ

Кюре              кюре+к

Къычыр         къычыр+ыкъ

Тиле    Тиле +к

Теш    теш+ик

Эле      эле +к

 Числительные показывающие долю от чего то. На русский язык переведется  «по» : бешишер – по пять

Аффиксы: -шар /- шер, -ышар /-ишер, -ушар /- юшер

Исключение: бир – один, бир+ер – по одному

Эки+шер = экишер

Алты+шар = алтышар

Он+ушар =онушар

Юч+юшер= ючюшер

Жюз

Минг

Отуз

Жыйырма сегиз

Элли тогъуз

Можно в данном случае использовать аффикс множественного числа

 -ла/-ле

- Ненча+шар бердигиз? – по сколько дали?

-Эки минг+ле бердик – по 2 тысячи дали

Къыз: …………… тебирегенмисе?

Жаш: Таугъа. …………….... мийик жерге. Ахырзаман эсингдемиди?

Къыз: Ол болгъанды. Бизни дорбунубузну да …………...

Жаш: Угъай. Ол …………..алы эди. Ахырны ахыры энтта да …………..

Ата : Зухра, ары ……. ол затны!

Къыз: Буну иерге ………….. Дорбун тапмасакъ а кюн батхынчы дери анга талай заман кетсе уа? Ол …………. къайтсала уа?

Ынна: Бизге аны ………..да керекди, Тулпар.

Ата: …………. Бизни бла тур дорбунну тапхынчы.

Разберем слово «жарайды».

Ёпкелетирге жарамайды – ёпкелерге жарайды.

Жарамайды / жарайды

Театргъа чарыкъла бла келирге  -    Жарамайды / жарайды

Таныгъан адамынгы керсенг узакъдан анга къычырыргъа –

                                                                            Жарамайды / жарайды

Жауунда (Жауун тюбюнде) алыныргъа -           Жарамайды / жарайды

Къышда чыпчыкълагъа къара гыржынны берирге  -

                                                                             Жарамайды / жарайды

Хычинни сууукълай ашаргъа   -                 Жарамайды / жарайды

Къышда къарны ашаргъа -                 Жарамайды / жарайды

Эрттенликде бет-къол жууаргъа  -         Жарамайды / жарайды

Ашагъандан сора чайыр чайнаргъа -            Жарамайды / жарайды

Сенгирчкени аякъларындан тутаргъа -            Жарамайды / жарайды

Бир кишини бир затха юйретирге жарамайды, кесинг юйренирге жарайды.

Кишини затха юйреталлыкъ тюйюлсе, кесинг юйреналлыкъса жаланда.

Работа с текстом по мультфильму:

Кюнден кюннге биз жангылыкъ сакълайбыз эм да умут этебиз. Бюгюнлюгюбюз тюненеден ахшы болур деп.

Алай а жукъ болмайды. Мени атым Зухрады. Биз дорбунларыбызбыз. Гитче мангылайларыбыздан бла юсюбюзде ийленнген терилерибизден ангыламагъан эсегиз биз дорбун адамлабыз.

Кёбюсюн биз дорбунда олтурабыз. Къарангыда. Кечеле бла. Кюнле бла. Кечеле бла. Кюнле бла. Кечеле бла.  Кюнле бла. Жанымдан бек сюйгеним. Хоу бир да .  Анда-санда уугъа барыргъа тышына да чыгъабыз.  Бу къыйын сейир дуниягъа. Мен да жуууукъчукъларыбызны ичинде жанымы сакъларгъа кюрешеме. Бусагъатда жангыз къалгъанбыз. Алай а алгъын къоншуларыбыз да бар эди.   Кирпиланы пил теплегенди.      Сыфатланы    къум жилян ашагъанды. Японланы ургъуй къапханды. Маржанланы уа ауру къурутханды. Дорбунлары уа ол бизбиз. Сау къалгъандыла. Мени атамы тирилиги бла. Энтта дорбунда жашагъан жорукълада жашагъаны ючюн. Жангы зат аманды.

Билимге тырмашханлыкъ аманды. Кече дорбундан чыкъгъан аманды. Хар сейирлик аманды. Бу мени жашауумду. Алай а хапар дуния бир кюннге тюрленнгенини юсюнденди. Бизни эсибизде да жокъ эди дерни ахыры келлиги. Алай а дорбунубузну къабыргъаларында бизни анга хазырларыкъ жорукъла жокъ эдиле.

Напиши «Хау» если верный перевод и «Угъай» если неверный :

Кюнден кюннге – Изо дня в день

Алай жукъ болмайды – Но ничего не происходит

Гитче мангылайларыбыз – наши широкие лбы

Мени атамы тирилиги бла – Трусостью моего отца

Жилян ашагъанды – Съела змея

Бу мени жашауумду – Это я живу

Бизни эсибизде да жокъ эди – Мы об этом помнили

Кече дорбундан чыкъгъан аманды – Ночью выходить из дома не так плохо

Жаш: Не зат? Къошмагъыз мени кесигизге. Къалырыгъыз келе эсе къалыгъыз былайда. Мени уа ийигиз жолума! Мени энтта да муратларым бардыла, борчум! Мен энтта юйлендирилмегенме.

Къошмагъыз – Мени списокгъа къошмагъыз

                        - Айраннга суу къошмагъыз.

Къыз: Тыпырда къалдынг.

Жаш: Мени бир оюмум барды. Келигиз, ма ол таугъа барайыкъ.

Ата: Узакъды асыры.

Асыры – Тюкен былайдан асыры узакъды .

              - Асыры кёп сёлешесе телефон бла

Къыз: Мынга дорбунладан сора жукъ да керек тюйюлдю.

Сора – Андан сора ашаргъа не этейим?

             Сора тугъан кюнюне барабызмы?

Ата: Тсс.. тынч бол.

Тынч бол – Дауур этме. Тынч бол.

                   Тынч бар ашыкъмай. Кеч къалмайбыз.