Самоучитель балкарского языка «Урок 12» (4–11 класс)

Урок 12

Дополним глаголы

Болуш (помоги)_-

болушады – настоящее время,

болушханды – прошедшее время,

болушдум – прошедшее время,

болушур – будущее время,

болшурукъду - будущее время,

Кимге? Кому?– Негерине болушады.

Селеш (поговори)– селешеди, …..

Кимге?- кому? – Милициягъа сёлешеди.

Мин (поднимайся)- минеди…

Къайры?- куда? – Ёрге (наверх) минеди.

Орнат (посади) – орнатады…

Нени ?- что? – Терекни орнатады.

Уруш (поругай) – урушады…

Кимге?- кому? – Сабийге урушады.

Выберем нужное предложение:

Къызчыкъ кюледи. Къызчыкъ олтурады. Къызчыкъ бетин жабады.

Сабий ойнайды. Жашчыкъ жиляйды. Жашчыкъ санайды.

Подставим слова в предложения:

Бюгюн-сегодня

Тамбла - завтра

Тюнене -вчера

Ингир - вечер

Кече –ночь

Эрттенлик – утро

Тюш –обед

…………. кёкде ай, жулдузла чыгъадыла.

………….. .. 26 апрельди, ……… 27 апрельди, ………… уа 25 апрель эди.

……………кюн батады. ………де тюш азыкъ ашайла адамла. ………..де кюн чыгъады, сора танг атады.

Добавь пропущенные суффиксы:

- Муну этип бошасам, башыма бошма. Алай…ды?

-Боша…м ишими! Мен юй…. барайым.

Составь предложения:

Ойнапмы айтаса – в шутку говоришь

бир сагъатха – за час

жерингден тепгинчи - пока ты сдвинешься с места

мен хазырма – я готов

керек тюйюлдю – не нужно

Кюнню халы – Погода

Бюгюн кюн къалайды? –

Сууукъ кюндю. Исси кюндю Жылы кюндю.

Кёкде булутла бармыдыла?

Хау, кек булутла бла жабылыпды. Угъай, ачыкъды.

Бюгюн жауун жауамыды?

Хау, къаты жауун жауады. Угъай, жаланда шулпу этеди. Угъай, кюн тийип турады.

Жел урамыды?

Жаланда аз жел урады. Къаты жел урады. Жокъду жел.

Жоллада кёп кёлле бармыдыла?

Хау, бардыла Хау, орамлада топа-толу кёрюнедиле. Угъай, жокъдула

Составим предложения по вопросам использую данные слова:

Кюндюз – днем Кече - ночью Ингирде – вечером

Къачан? (когда?) къаллай бир (сколько?) Не этеме? (что делаю?).

Къайры? (куда?) къачан? (когда?) ким бла? (с кем?) не этерикме? (что сделаю?).

Къачан? (когда?) кимле? (кто?) къайдан (откуда?) не этерле? (что сделают?)

Образуй по примеру:

Жауун

Жауунлу. Бу жай жауунлу болду.

Къар

Прошедшее время

Анам шаудандан (родник) суу алып келди,
Кюн шёндю (шас) тийди арбазгъа.
Акъ-къызгъыл чакъгъан (цветущие) шаптал (абрикос) терегим,
Кюн шёндю тийди арбазгъа.

Анам шаудандан суу алып (взяв, набрав ) келди,
Чыранла сууугъу анда,
Булутлу (облачный)тёппелени (верхушки) къарыны
Тазалыгъы (чистота) къара сууда (родниковая вода).

Анамы сютю кибикди (как молоко моей матери) бу суу,
Болушур (поможет)манга талмазгъа (не растаять, иссякнуть).
Челек (ведро) кюнден да, суудан да толу (полный),
Кюн шёндю тийди арбазгъа

Анам къайдан келеди?

Кюн къайры тиеди?

Анам шаудандан не алып келеди?

Прилагательные от существительного

САЛАМ, ЭРТТЕНЛИК!

Салам, эрттенлик,
Жап-жарыкъ бетли,
Къанатлы жырлы,
Бишген кёгетли!

Салам, садлада
Жетген алмала,
Акъ тёппеледен
Эннген аязла,

Гюржю табагъа
Баргъан булутла,
Чыкълы бахчалагъа
Кирген къызла,

Арбазда ойнай
Тургъан сабийчик,
Биринчи битген 
Алма терекчик!

Бу жашил жырчыгъым
Болсун саугъа,
Кёк кырдыкдан
Толу эрттен, санга!

Жашил саламымы
Жыргъа сала,
Чыгъама,
Сабий кёп эрттен, санга!

На картинке часы показывают разное время. Ответим на вопросы используя их.

Который час? - Сагъат ненчады?

Что я делаю в это время?Ол заманда не этеме?

Работа с песней:

Рапунцель

Ненча ……. терезе алында,

…………………….. жашадым,

Мен къалай жашап турдум былай,

Бир зат …………………….

Сени бла …………………………..,

Сени бла кёгюм да таза,

………………. кёргенча андады насыбым.

Ма энди кёреме мен,

Кече жокъ …………….. къалгъанча.

Энди кёреме кюнню,

………….……… кёклени.

Жюрегими къынларын,

…………….. макъам ойнагъанча

……………….. къалай тюрленнгенди,

Сени блама мен.

- мени уа санга бир затым барды.

Муну алгъаракъ берирге керек эдим.

Алай мен къоркъгъан эте эдим.

Энди уа мен къоркъмайма. ……………………..?

- Ангылап турама.

Ненча жыл жюзгенме тумандача,

Ненча жыл иги умутлу

…………………. кесим да ангыламай.

Болуп къыйынлы.

Сени бла жулдуз да журыкъды.

Сени бла …………………. жер.

…………………………….,

Къууанч къанат кел!

Ма энди кёреме мен,

Кече жокъ болуп къалгъанча.

Ма энди кёреме мен,

Чууакълыгъын кёклени.

Жюрегими къынларын,

………… …………. ойнагъанча.

Рапунцель

Ненча жыл терезе алында,

Узакъгъа къарай жашадым,

Мен къалай жашап турдум былай,

Бир зат ангылымай.

Сени бла жулдуз жылтырайды,

Сени бла кёгюм да таза,

Тюшюмде кёргенча андады насыбым.

Ма энди кёреме мен,

Кече жокъ болуп къалгъанча.

Энди кёреме кюнню,

Чууакълыгъын кёклени.

Жюрегими къынларын,

Ариу макъам ойнагъанча

Хар неда къалай тюрленнгенди,

Сени блама мен.

- мени уа санга бир затым барды.

Муну алгъаракъ берирге керек эдим.

Алай мен къоркъгъан эте эдим.

Энди уа мен къоркъмайма. Ангылаймыса?

- Ангылап турама.

Ненча жыл жюзгенме тумандача,

Ненча жыл иги умутлу

Жашадым кесим да ангыламай.

Болуп къыйынлы.

Сени бла жулдуз да журыкъды.

Сени бла жап-жашнайды жер.

Тапханма насыбымы,

Къууанч къанат кел!

Ма энди кёреме мен,

Кече жокъ болуп къалгъанча.

Ма энди кёреме мен,

Чууакълыгъын кёклени.

Жюрегими къынларын,

Ариу макъам ойнагъанча.